RUNASIMI TAQI ( DICCIONARIO QUECHUA)

02.11.2013 22:29
 

ALLIN  QILQANAPAQ

PARA LA BUENA ESCRITURA

WRITEN

 
  HANLLALLIkUNA

VOCALES

   

A

Alqu

Perro

Dog

 

I

Iqu

Enano

Hidget

 

 

Inti

Sol

Sun

 

U

Urqu

Cerro

Hill, Mountain 

 

 

Unu

Agua

Water

 
   

Consonantes

   

K

Karu

Lejano,distante

Far, distant

 

KH

Khanka

Escamoso

Scaly

 

K'

k'amiy

Insultar

To insult

 

Q

Qatasqa

Abrigado

Sheltered, Coated

 

QH

Qhari

Varon

Man

 

Q'

Q'isa

Nido

Nest

 

Ch

Chaki

Pie

Foot

 

Chh

Chhachu

Traposo

Ragged, in rags

 

Ch'

Ch'aki

Seco

Dry

 

H

Hampi

Medicamento

medicine

 

L

Layqa

Brujo

Magician, wizard

 

LL

Llaki

Pena

Punishment, pain

 

M

Maki

Mano

Hand

 

N

Nina

Fuego

Fire

 

Ñ

Ñan

Camino

Road, way

 

P

Pilpinto

Mariposa

Butterfly, night light

 

Ph

Phukuy

Soplar

To blow

 

P'

P'uku

Plato

Plate

 

R

Rikra

Hombro

Shoulder

 

S

Sunqu

Corazón

Heart

 

Sh

       

T

Tuta

Noche

Night

 

Th

Thuta

Polilla

Moth

 

T'

T'anta

Pan

bread

 

W

Wayna

Joven (varón)

Young man

 

Y

Yawar

sangre

Blood

 
         
 

ESPAÑOL

QHESWA

ENGLISH

 
   

''A''

   
 

Abismo

Manchay ukhu

Abyss

 
 

Aborigen

Ñawpa runa

Aboriginal

 
 

Aborrecer

Chiqniy

To hate

 
 

Abrazar

Marq'alliy

To embrace

 
 

Abrir

Kichay

To open

 
 

Abridor,ra

Kichana, Kichaq

Opening, opener

 
 

Abrigo.

P'istukuna

Coat

 
 

Abundancia

Askha

Abundance

 
 

Abuso

Usuchay

abuse

 
 

Acabar

Tukuy

To finish

 
 

Acalorar

Q'uñirichiy

To warm

 
 

Acariciar

Wailluy

To fondle, to caress

 
 

Acechar ,espionaje

Qhamiyay

To waylay

 
 

Acelerar

Usqhariy

To accelerate

 
 

Aceptar

Uyniy

To accept

 
 

Acequia

Yarqha

Canal

 
 

Aclarar

Sut'inchay

To make clear

 
 

Acomodado, da

Takyachispa

Convenient

 
 

Aconsejar

Yuyaychay

To advise

 
 

Acordar

Rimanakuy

To agree, to resolve

 
 

Acortar

Ruwapaq

To shorten

 
 

Acostarse

Siriykuy

To go, to bed

 
 

Acostumbrarse

Yachaykachay

To accustom

 
 

Actividad

Usqhariy

Activity

 
 

Actor

Ruwapaq

Actor

 
 

Actual

Kunan

Present time

 
 

Acudir

Khuyapay

To assist, to help

 
 

Acusar

Huchachay

To acuse

 
 

Achicar

Huch'uyachiy

To diminish

 
 

Adelantar

Ñawpariy

To advance, To go shead

 
 

Adelgazar

Ñañuyariy

To get thin

 
 

Adeudar

Manuyay

To owe

 
 

Adicionar

Yapapay

To add

 
 

Adinerar

Qulqichachiy

To convert, to make into money

 
 

Adivinar

Watuy

To vaticinate, to forettel

 
 

Admirar

Utikayay

To admire

 
 

¿adonde? donde

Mayta? maypi

Where?

 
 

Adorar

Yupaychay

To adore

 
 

Adornar

Achalay

To adorn, to decorate

 
 

Adquirir, comprar

Rantiy

To acquire (to get)

 
 

Adular

Llunk'uy

To fiatter

 
 

Adúltero

Wasanchaq

Adulterer

 
 

Adversario

Auqallikuq

Adversary, opponent

 
 

Afligir

Phutichiy

To afflict

 
 

Aflojar

Wayayachiy

To loosen

 
 

Afónico

Ch'aha

Aphonio, hoarse

 
 

Agachar

K'umuchiy

To stoop

 
 

Agil

K'uchi

Agile  skillful

 
 

Agonizar

Wañuy p'itiy

To agonize

 
 

Agraciar

Munaymanay

Embellish

 
 

Agarrar

Hap'iy

To grasp

 
 

Agasajar

Quyayay

To entertain

 
 

Aglomerar

Ch'unkuy

To aglomerate

 
 

Agorero

Watuq

Augur, seer

 
 

Agradecer

Añaychay

To acknowledge a favour

 
 

Agrandar

Hatunyachiy

To enlarge

 
 

Agriar

P'usquyachiy

To make sour

 
 

Agua

Unu

Water

 
 

Aguacero

Para

Shower, rain

 
 

Aguardar, esperar

Suyay

To expert, to wait

 
 

Aguijon

Qipu

Sting

 
 

Aguila

Anka

Eagle

 
 

Agujerear

T'uquy

Perforate, to hollew

 
 

Ahogar

Sinq'achiy, Hiq'ipachiy

To choke

 
 

Ahorcar

Siq'uy

To string up, to hang

 
 

Ahumar

Q'usñichiy

To smoke

 
 

Aire

Wayra

Air

 
 

Ajeno

Huqpa

Another's, Alien

 
 

Ají

Uchu

Red, lepper

 
 

Ajustar

Ch'ipay

To adjust

 
 

Alacena

Churarina, waqaychana

Cupboard, closet

 
 

Albergue

Qurpawasi

Lodging

 
 

Alcahuete

Kachapuriq

Fimp

 
 

Alcanzar

Taripay

To overtake

 
 

Alegrar

Kusichiy

to scrape, to rejoice

 
 

Alegría

Kusikuy

Mirth joy

 
 

Alfombra

Qumpi

Rug, carpet

 
 

Aliento

Samay

Breath

 
 

Alimento

Kausana

Food

 
 

Alma

Nuna

Soul

 
 

Almohada

Sawnana

Pillow

 
 

Almorzar

Payquy

To breakfast, to have lunch

 
 

Alojar

Qurpachay

To lodge

 
 

Aluvión

Lluqlla

Alluvion or alluvium

 
 

Amante

Waylluq

Loving

 
 

Amar

Waylluy

To love

 
 

Amargo

Lluqi

Acric, Sour

 
 

Amarrar

Watay

To fasten

 
 

Amasar

Hak'u, P'ankuy

Knead

 
 

Amedrentar

Manchachiy

To Frigthen

 
 

Amigo

Khumpa

Friend

 
 

Amonestar

Anyay

Admonish

 
 

Amoral

Qhilli Kawsaq

Amoral, dishonest

 
 

Amujerado

Mari machu

Effeminate

 
 

Andar

Puriy

To walk

 
 

Andarín

Purinkichu

Professional walker

 
 

Andén

Patapampa

Terrace

 
 

Andenería

Patapata pampa

Terraces

 
 

Andrajo

Thanta

Rag

 
 

Anemia

Upichu

Anaemia

 
 

Angel

Killki

Angel

 
 

Angelito

kilkicha

Little angel

 
 

Angina

Kunkananay

Pharyngitis

 
 

Ángulo

K'uchu

Angle

 
 

Anillo

Siwi

Ring

 
 

Animal

Uywa

Animal

 
 

Aniversario

Watachay

Annual, anniversary

 
 

Anoche

Ch'isi

Last night

 
 

Anochecer

Tutayay

Nightfall

 
 

Ansiar

Munapakuy

To long for

 
 

Antecesor

Umaqi

Ancestor

 
 

Antes

Ñawpaq

Before

 
 

Anticipar

Ñawpay

To forestal

 
 

Antiguo

Ñawpa

Antique, ancient

 
 

Antimonio

Qhayqa

Antimony

 
 

Antipatía

Ch'iqnipakuy

Antipathy

 
 

Antojarse

Hillukuy

To long for, to like

 
 

Antropofago

Runakhuq

Man-eater

 
 

Anudar

Q'umpuy

To knot

 
 

Anular, disculpar

Pampachay

Annul

 
 

Anzuelo

Challwana

Fish-hook

 
 

Año

Wata

Year

 
 

Añorar

Yuyapay

To feel homesickness

 
 

Apacible

Llamp'u sunqu

Affable

 
 

Apacentar

Michiy

To graze

 
 

Apagar

Thasnuy

To quench, to put out

 
 

Aparecer

Rikhuriy

To appear

 
 

Apartar

Sapaqchay

Separe

 
 

Aparte

Sapaq

Separately

 
 

Apedrear

Rumiwan ch'anqay

To stone

 
 

Apellido

Qhipa suti

Surname, last name

 
 

Apenar

Llakichiy

Fain, to give sorrows

 
 

Apenas

Ñak'ay

Scarcely

 
 

Apestar

Asnay

To stink

 
 

Apestoso

Asnaq

Foul-smelling, stinky

 
 

Apetito

Yarqachikuy

Appetite

 
 

Aplanar

T'aqtay

T o level

 
 

Aplastar

Ñit'iy

Slatten, To crush

 
 

Apoyar

Q'imiy

Lean

 
 

Aprender

Yachay

To learn

 
 

Apurar

Usqhachiy

To purify

 
 

Arado

Taklla

Flow

 
 

Arbol

Mallki

Tree

 
 

Arcoiris

K'uychi

Rainbow

 
 

Arder

Yawray

To lurn

 
 

Ardor

Yawrariy

Ardeney, burning

 
 

Arena

Aqu

Sand

 
 

Arete

Tulumpi

Earring

 
 

Aritmetica

Yupanki

Arithmetic

 
 

Arma, 

Rukana

Arm, weapon

 
 

Aroma

Q'apaq

Nice scent

 
 

Arrancar

T'ipiy

Displant, to pull off, to pick

 
 

Arrear

Qatiy

To drive horses

 
 

Arreglar

Allinchay

To regulate, To fix

 
 

Arriba

Wichay

(Up) above

 
 

Arrodillarse

Qhunqurikuy

Kneeling, to kneel

 
 

Arrojar

Chuqay

To dart, to throw

 
 

Arropar

P'istuy

To dress

 
 

Arroyo

Huch'uy mayu

Brook, Rivulet

 
 

Arruga

Ch'ulqi

Wrinkle

 
 

Asado

Kanka

Roast (ed)

 
 

Asar

Kankay

To roast

 
 

Asear

Ch'uyanchay

To adorn, to clean, to wash

 
 

Asesinar

Runa wañuchiy

To assassinate, to murder

 
 

Asiento

Tiyana

Chair

 
 

Aspero

Qhasqa

Rough

 
 

Aspirar

Samay

To inspire

 
 

Astuto

Yachaysapa

Gunning

 
 

Asustar

Manchachiy

To frighten

 
 

Atado

Q'ipi

Load

 
 

Atador

Q'ipina, Unkhuña

Garrying implement

 
 

Atajar

Hark'ay

To stop

 
 

Atar

Khipuy

To tie (up)

 
 

Aterronar

K'urpachay

To glod

 
 

Atorarse

Chakachikuy

To choak

 
 

Atrás

Qhipa

Behind

 
 

Atrasar

Qhipachiy

To retard

 
 

Atribuir

Tumpay

To blame

 
 

Atropar

Qhuchuy

Assemble in groups

 
 

Atropelar

Saruchay

To trample on

 
 

Aumentar

Yapay

To augmenth add, increase

 
 

Ausentarse

Ch'usay

To absent oneself, be away

 
 

Autor

Kamaq

Author, creator

 
 

Autoridad

Kuskachaq

Authority

 
 

Avaro

Mich'a

Miser

 
 

Ave,gallina

Wallpa

Bird

 
 

Aventar

Wayrachiy

To fan

 
 

Avergonzar

P'inqachiy

To (put to) shame

 
 

Averiguar

Tapukuy

To inquire

 
 

Ayer

Qayna p'unchaw

Yesterday

 
 

Ayudar

Yanapay

To sid

 
 

Azotar

Waqtay, suq'ay

To lash, to whip

 
 

Azote

Suq'ana

Whip

 
 

Azucena

Hamanq'ay

Lily

 
   

''B''

   
 

Baba

Thalti

Spittle, slime, drivel

 
 

Baboso

Thalti suru

Drivelling

 
 

Bacín

Hisp'ana

Night-basin

 
 

Báculo

Tawna

Waking-stick

 
 

Bailar

Tusuy

To dance

 
 

Bailemos

Tususun

Let us dance

 
 

Balsa

Wampu

Raft or float

 
 

Bandera

Unancha

Flag

 
 

Barba

Sunkha

Chin

 
 

Barbón

Sunkha sapa

Full-beardey man, with thick beard

 
 

Barbechear

Yapuy

To till

 
 

Barro

T'uru

Mud clay

 
 

Basura

Q'upa

Sweeping, trash

 
 

Batalla

Awqa tinkuy

Battle

 
 

Batallón

Wallan qhuyu

Battalion

 
 

Batán

Maran

Fulling-mill. Grinding dtone

 
 

Batir

Qaywiy

To beat

 
 

Belleza

Munay

Beauty

 
 

Bendecir

Saminchay

To bless

 
 

Benevolencia

T'itu

Benevolence

 
 

Beodo

Machaq

Drunk

 
 

Berro

Uqururu

Water-cress

 
 

Beso

Much'a

Kiss

 
 

Besar

Much'ay

To kiss

 
 

Birrete

Ch'ullu

A kind of opera-hat, cap

 
 

Blando

Llamp'u

Soft

 
 

Blanquear

Yuraqyachiy

To bleach

 
 

Blasfemo

Hucharimaq

Blaspheemous

 
 

Bobo, ba

Phuqis

Fool, Dunce

 
 

Bocina de caracol

Pututu

Conchahell-trumpet

 
 

Bofetada

Ch'aqla

Slap, blow

 
 

Bola

Lump'u

Ball

 
 

Bolear

Lump'uchay

To chape like a ball

 
 

Bolsa

Ch'uspa

Purse, bag

 
 

Bolsillo

Phaltiki

Purse, pocket

 
 

Bondad,

Khuyay

Goodness, Kindness

 
 

Bondadoso, sa

Khuyapayakuq

Kind

 
 

Bonito, ta

Munaycha

Pretty

 
 

Borde

Patan

Border, Rim

 
 

Borla

Puylla

Tassel

 
 

Borra

Qunchu

Yeast

 
 

Borrachera

Machay

Drunkenness, intoxication

 
 

Borracho, cha

Machaq

Drunk, boozy

 
 

Bosque

Sach'allisqa

Wood

 
 

Bostezar

Hanllaykachay

To yawn

 
 

Botar

Wikch'uy

Gast, to throw

 
 

Boticario

Hampi  qhatu

Apothecary, Druggist

 
 

Bóveda

Pachamach'ay

Vault

 
 

Box

Saqmanakuy

Boxing

 
 

Bravo

Manchay phiña

Brave

 
 

Brasa

Sansa

Cinder

 
 

Brillante

Chipchiq umiña

Brilliant, shiny

 
 

Brincar

P'itay

To leap, to jump

 
 

Brisa

Iphu wayra

Breeze

 
 

Bromear

Sawkakuy

To droll, to joke

 
 

Brotar

Phutuy

To bud, to sprout

 
 

Brujo

Layqa

Sorcerer

 
 

Bruñir

Llimphiy

To burnish

 
 

Buche

Q'utu

Craw or crop, maw

 
 

Bueno

Allin

Good

 
 

Bufón

Pukllaykamayuq

Buffoon, Joker

 
 

Buho

Tuku

(orni) eagle-owl

 
 

Buitre

Kuntur

Vulture

 
 

Bulla

Ch'aqwa

Noise, racket

 
 

Buque

Hatun wampu

Vessel, ship

 
 

Burlar

Pukllakuy, sawkay

To ridicule, to fool

 
 

Buscar

Maskay

To seck, to look for

 
 

Buzar,flotar en agua

Wayt'ay

(Geol) To dip

 
   

''C''

   
 

Cabal

K'apaq

Exact

 
 

Cabaña

Ch'uklla

Hut, cottage

 
 

Cabecera

Umutukuy

To noth in sleep

 
 

Cabecilla

Qullana

 Head or leader

 
 

Cabo

K'ujmu

End

 
 

Cachorro

T'ini

Puppy

 
 

Cadáver

Aya

Corpuse

 
 

Cadena

Waskhar

Chain

 
 

Caduco

Muspha machu

Caducous, oid

 
 

Caer

Urmay

To fall

 
 

Cal

Isku

Lima

 
 

Calendario

Wara-qatina

Almanac, calendar

 
 

Calentar

Q'uñichiy

To warm

 
 

Calentura

Ruphariy

Fever or feverishness

 
 

Caliente

Q'uñi

Warm, hot

 
 

Calígrafo

Siq'iq

Calligrapher

 
 

Calumniar

Luti tumpay

To calumniate, to slander

 
 

Calvo

P'aqla uma

Bald

 
 

Callar

Upallay

To keep silence

 
 

Callejón

K'ikllu

Street

 
 

Cama

Puñuna

Bed

 
 

Camino

Ñan

Road

 
 

Camisa

Kusma

Shirt

 
 

Camote

Apichu

Sweet potato

 
 

Campo

Purupampa

Country

 
 

Cana

Suqu

White hair

 
 

Canal

Pincha

Channel, canal

 
 

Canario

Pillku

Canary bird

 
 

Canasta

Isanka

Basket

 
 

Canción

Yarawi

Song

 
 

Candado

P'uti

Pad'ock

 
 

Candela

Nina yawray

Candle, light

 
 

Canje

Chhalay

Exchange

 
 

Canónigo

Apu willka

Canon or prebendery

 
 

Canoro

Suni kunka

Canorous

 
 

Cansado

Sayk'usqa

Weary, Tired

 
 

Cansar

Saik'uchiy

To weary, to tire

 
 

Cantar

Takiy

To sing

 
 

Cántaro

P'uyñu

Jug, jar

 
 

Cantear

K'uyichuy

To (trim the) edge

 
 

Cantero

Rumi ch'iquq

Stone cutter

 
 

Canto

Taki

Singing, song

 
 

Cantor, ra

Takiq

Singer

 
 

Caña

Wiru

Cane

 
 

Capa

Llaqlla

Cloack, cape

 
 

Capar

Q'uray

To gelt, to emasculate

 
 

Capullo

Mukmu

Bud of a flower

 
 

Caracol

Ch'uru

Snail, conch-shell

 
 

Carbón

K'illimisa

Carbon

 
 

Cárcel

Watay wasi

Prison, jail

 
 

Cardo

Qarwinchu

Thistle

 
 

Carear

Uyanchay

Confront

 
 

Cagador

Q'ipiq

Shipper, porter

 
 

Cargar

Q'ipiy

To charge, to load

 
 

Claridad

Khuyapayay

Charity

 
 

Cariño

Lulu

Love

 
 

Cariñoso, sa

Lulukuq

Affectionate

 
 

Caritativo, va

Khuyapayakuq

Charitable

 
 

Carne

Aycha

Flesh

 
 

Carpintero

K'ullu llaqllaq

Carpenter

 
 

Carrizo

Suqus

Conmon reer

 
 

Casa

Wasi

House

 
 

Casado, da

Sawasqa

Married

 
 

Cascabel

Chhullchunki

Bell

 
 

Cascada

Phawchi

Cascade, water fall

 
 

Cascajo

Khallka

Gravel, stone chip

 
 

Cáscara

Qara

Rind

 
 

Casi

Yaqa

Almost

 
 

Casto

Llumpaq

Pure

 
 

Catre

Kawitu

Bedstead

 
 

Cavar

T'uquy

To dig

 
 

Caverna

Mach'ay

Cavern

 
 

Cazar

Chaquy

To chase, to hunt

 
 

Cebar

Wirayachiy

To fatten

 
 

Cebo

Wira

Tallow, food given animals

 
 

Cecina

Ch'arki

Corned or salted mea

 
 

Cementerio

Aya p'ampana

Cementery

 
 

Cenar

Ch'isin mikhuy

Soup, to have dinner

 
 

Ceniza

Uspha

Ashes

 
 

Centella

Lliphlli

Lighting

 
 

Centenario

Pachakniyuq

Centenary

 
 

Centinela

Punkukamayuq

Sentry, guard

 
 

Centrar

Chawpichay

To center

 
 

Centro

Chawpi

Center of centre

 
 

Cepillar

Thupay

To brush, to plane

 
 

Cepo

Muchuna

Arm, stocks

 
 

Cerca

Sispa

Near

 
 

Cercar

Pirqay

To enclose

 
 

Cercado

Kancha

Enclosure

 
 

Cerda

Ch'awar

Horse's hair

 
 

Ceremonia

Hawkay

 Ceremony

 
 

Cernícalo

K'illichu

(orni) Kestrel

 
 

Cernidor

Suysuna

Sifter or sieve

 
 

Cerrado

Wisq'asqa

Shut

 
 

Cerrar

Wisq'ay

To close

 
 

Cerro

Urqu

Hill mountain

 
 

Cesar

Tatiy

To cease

 
 

Cetro

Thupa yawri

Sceptre

 
 

Ciática

Q'ichu

Sciatica

 
 

Cicatriz

Q'illa

Cicatrice or scar

 
 

Ciego

Ñawsa

Blind

 
 

Cielo

Hanaq pacha

Heaven (s)

 
 

Ciempiés

Pachaqchaki

Centriped ( e)

 
 

Cierto

Chiqaq

Certain

 
 

Cimiento

Tiqsi

Foundation

 
 

Cinturon

Chumpi

Waist, Belt or sash

 
 

Círculo

Muyu

Circle

 
 

Clavar

Ch'antiy

To nail

 
 

Clero

Thupa willka

Clergy

 
 

Coágulo

Khurpu

Clot

 
 

Cobarde

Manchali

Coward (ly)

 
 

Cobardía

Manchapakuy

Cowardice

 
 

Cobre

Anta

Copper

 
 

Cocido cocinar

Wayk'usqa  waykuy

To boil, to cook

 
 

Coger

Hap'iy

To cath (up)

 
 

Cohabitar

Ch'uqakuy

To cohabit

 
 

Cojear

wist'uy

To limp

 
 

Cojo

Wist'u

Lame

 
 

Cola

Chupa

Tail

 
 

Colchón

Q'isana

Mattress

 
 

Colegio

Yachay wasi

College, school

 
 

Cólera

Phiñay

Anger

 
 

Colérico,ca

Phiñasqa

Angry

 
 

Colgador

Warkuna

Rack

 
 

Colgar

Warkuy

To hang up or down

 
 

Colina

Muyu urqu

Height, hill, knoll

 
 

Colmillo

Waqsa

Eye-tooth, tusk

 
 

Collar

Walqa

Necklace

 
 

Comenzar

Qallariy

To commence, to begin

 
 

Comer

Mikhuy

To eat

 
 

Comestible

Mikhuna

Eatable

 
 

Comisionado

Kachapuriq

Commisioner  or nary

 
 

Cómo

Imaina

How

 
 

Compañero

Pitu masi

Companion, mate

 
 

Componer

Allinchay

To compose, to fix

 
 

Comunidad indígena

Ayllu

Community indians

 
 

Concejal

Aylluq simin

Member  of a council

 
 

Concejo

Ayllu uma

council

 
 

Concluir

Tukuy

To conclude , to finish

 
 

Concha

Ch'uru

Shell

 
 

Cóndor

kuntur, auki

(ori) Cóndor

 
 

Conejo

Quwi

Rabit

 
 

Congregar

Huñuy, tantay

To assemble

 
 

Congreso

Suntur tanta

Congress

 
 

Conocer

Riqsiy

To know

 
 

Conocido, da

Reqsisqa

Acquaintance

 
 

Consolar

lullaykuy

Console

 
 

Consumir

P'uchukay

To consume

 
 

Contar

Yupay

To count

 
 

Contemplar

Qhawararay

To contemplate

 
 

Contestar

Simi Kutichiy

To answer

 
 

Coquetear

Munaymanay

To flirt

 
 

Corazón

Sunqu

Heart

 
 

Corneta

Qiqiri

Bugle

 
 

Corona

Pillu

Crown

 
 

Coronación

Pilluchay

Coronation

 
 

Corpus

Willka Raymi

Corpus

 
 

Corredor, ra

Phawaq

Runner

 
 

Correo

Chaski

Poster, mail

 
 

Correr

Phaway

To run

 
 

Cortar

Kuchuy

To cut

 
 

Cosechar

Huñuy

To crop

 
 

Coser

Siray

To sew

 
 

Cosido

Sirasqa

Fastened or sewn

 
 

Cosquilloso

Kullakuq

Tickhsh

 
 

Costal

Kutuma

Sack

 
 

Creador

Kamaq

The creator

 
 

Crear

Kamay

To create

 
 

Crecer

Wiñay

To grow

 
 

Crecido

Wiñasqa

Full grown

 
 

Creer

Iñiy

To believe

 
 

Creíble

Iñina

Beliavable

 
 

Crepúsculo

Rankhi rankhi

Twilght

 
 

Crespo

K'upa

Curied

 
 

Cresta

K'akara

Crest

 
 

Cría

Uña

Brood of animals

 
 

Criado,da

Uywasqa

Servant

 
 

Criar

Uyway

To create, to raise

 
 

Criatura

Wawa

Creature

 
 

Crimen

Q'uma

Crime

 
 

Criminal

Q'umaq

Ciminal

 
 

Cristal

Qispi

Crystal (glass)

 
 

Crudo

Hanku

Raw, crude

 
 

Cruel

Awqa sunqu

Cruel

 
 

Cruz

Chakana

Cross

 
 

Cuadrado

Tawak'uchu

Square

 
 

Cuadrupedo

Tawachaqi

Cuadruped

 
 

Cuál

Mayqem

Which

 
 

Cualquiera

Mayqimpas

Any one

 
 

Cuando

Hayk'aq

When

 
 

Cuartel

Walla wasi

Quarter, barracks

 
 

Cuarzo

Qhisqa

Quartz

 
 

Cubrir

Qatay

To cover

 
 

Cuchillo

Kuchuna

Knife

 
 

Cuchillo ceremonial

Tumi

Ceremonial Knife

 
 

Cuento

Willakuy

Tale story

 
 

Cuerno

Waqra

Horn

 
 

Cuero

Qara

Pelt

 
 

Cuesta

Qhata

Hill, slope

 
 

Cuidador, ra

Arariwa

Care taker

 
 

Cuidar

Arariway

To watch over, to take care

 
 

Culebra

Mach'aqway

Snake

 
 

Culpa

Hucha

Faut

 
 

Culpable

Huchayuq

Blamable

 
 

Culpado

Huchachasqa

Guilty, accused

 
 

Culpar

Huchachay

To inculpate

 
 

Cultivar

Chajrachay

To cultivate

 
 

Cumplimiento

Hunt'ay

Accomplishment, fulfillment

 
 

Curar

Hampiy

To cure from a sickness

 
 

Curtir

Ch'amakay

To tan or dress leather

 
 

Curva

Q'iwi

Curve

 
 

Cúspide

Ñawchi

Cusp, top

 
   

''CH''

   
 

Charamosca

Ch'aphra

Brushwood

 
 

Chancro

Wanthi

Chancre

 
 

Charco

P'uyonqo

Pool

 
 

Charlatán

Rimayaspa

Prater, quack chaterbox

 
 

Chicle

Q'ausi

Chewing-gum

 
 

Chicuelo

Erqe

Boy

 
 

Chico

Huch'uy

Little

 
 

Chicote

Sikwana

Whip

 
 

Chicha de maíz

Aqha

Incan beverage made of maiz

 
 

Chiste

Asina

Among, joke, jest

 
 

Chistoso

Asichikuq

Gay, funny , Humorous

 
 

Chocar

Takanakuy

To strike, to collide

 
 

Cholo

Maq'ta, P'asña

Young, woman

 
 

Chorro

Phaqcha

Jef

 
 

Choza

k

Hut

 
 

Chupado

Ch'unqasqa

Sucked

 
 

Chupar

Ch'unqay

To suck

 
   

''D''

   
 

Danza

Lanlay

Dance

 
 

Dar

Quy

To give (in)

 
 

Debajo

Pachampi

Beneath

 
 

Débil

Tiuta

Feeble

 
 

Decir

Niy

To say

 
 

Declarar

Willakuy

To declarate

 
 

Decolorar

T'uqrayachiy

To fade

 
 

Dedo

Rawk'a

Finger

 
 

Defender

Amachay

To defend

 
 

Defensor

Amachaq

Defender

 
 

Degollar

Ñak'ay

To behead

 
 

Dejar

Saqiy

To leave

 
 

Delgado

Ñañu

Thin

 
 

Delirar

Musphay

To be or become delirious

 
 

Demente

Hat'upa

Demented

 
 

Demonio

Supay

Demon

 
 

Demorar

Unay

To delay

 
 

Dentista

Kiru kamayuq

Dentist

 
 

Derecha

Paña

Right, hand or side

 
 

Derramar

T'akay

To pour out, to spread

 
 

Derredor

Muyuriqnintin

Around

 
 

Derrotar

Qutuy

To defeat

 
 

Derruir

Thuniy

To demolish

 
 

Desabrido

Q'ayma

Tasteless

 
 

Desgraciado

Atitaya

Disgraced, wretched

 
 

Desamoroso

Mana munakuq

Loveless

 
 

Desaparecer

Chinkay

To make dissapear

 
 

Desatar

Paskay

To untie

 
 

Descalzo

Q'alachaki

Barefoot

 
 

Descansar

Samaykuy

To rest

 
 

Desconocido

Mana reqsisqa

Stranger

 
 

Desgajar

K'allmay

To sliver, to chop

 
 

Desgranar

Muchhay

To tresh

 
 

Desigual

Ch'ulla

Unequal

 
 

Desnudar

Llat'anay

To strip off

 
 

Desollado

Lluch'usqa

Unskinned

 
 

Desordenar

Rawiy

To disorder

 
 

Despacio

Allillamanta

Slowly

 
 

Despedir

Kacharpay

To emit, to say good bay

 
 

Despeñar

Qaqapachiy

To precipitate, push off a cliff

 
 

Desperdiciar

Usuchiy

To squander, to waste

 
 

Despertar

Rikch'ariy

To awake (n)

 
 

Deuda

Manu

Debt

 
 

Devolver

Kutichiy

To return

 
 

Diablo, bla

Saqra

Devil

 
 

Día

P'unchay

Day

 
 

Dibujo

Siq'i

Design

 
 

Dicha

Sami

Hapiness

 
 

Diente

Kiru

Tooth

 
i

Difícil

Sasa

Difficult

 
 

Dificultar

Sasachay

To obstruct

 
 

Difunto

Aya

Defunt, dead

 
 

Diligente

K'uchi

Diligent

 
 

Diluir

Unuyachiy

To dilute

 
 

Dios

Pacha kamaq

God

 
 

Discurso

Hamut'asqa apurimay

Speach

 
 

Disminuir

Pisiyachiy

To diminish, to decrease

 
 

Distante

Karu

Distant

 
 

Distribuir

Rakiy

To distribute

 
 

Dividir

Phakmiy

To divide

 
 

Divieso

Ch'upu

Furuncle

 
 

Doblar

Taparay

(Make) double, To fold

 
 

Docto

Hamaut'a

Learned

 
 

Dolencia

Nanay

Aching, pain illness

 
 

Domesticar

Chitachay

To tame

 
 

Doncella

Llump'aq warmi

Maid, virgin

 
 

Dorado

Qurichasqa

Gilt

 
 

Dormir

Puñuy

To sleep

 
 

Dudar

Iskayay

To doubt

 
 

Dulce

Misk'i

Sweet

 
 

Duro

Ch'illa

Hard

 
   

''E''

   
 

Eclipse

Inti, Killa tutayay

Eclipse

 
 

Eco

Qati rimaq

Echo

 
 

Echar

Hich'ay

To pour

 
 

Edad

Wata yupay

Age

 
 

Edificar

Hatarichiy

To edify, to build

 
 

Educación

Runachakuypaq yachay

Education

 
 

Educador

Yachachiq

Instructor

 
 

Educando

Yachay chaskiq

Pupil

 
 

Educar

Runayachiy

Educate

 
 

Efigie

Rikch'ay

Effigy, statue

 
 

Ejercitar

Ruwaykachay

Exercise, to drill

 
 

El

Pay

He

 
 

Elástico

Chutakuq

Elastic (al)

 
 

Elevar

Huqaririy

To raise

 
 

Elocuente

Ñujchu rimaq

Eloquent

 
 

Ellos,llas

Paykuna

They

 
 

Embalsamador

Aych'awiq

Embalmer

 
 

Embalsamar

Aych'awiy

To embalm

 
 

Embarazada

Chichu

Pregnant

 
 

Embarazador

Chichuyachiq

Embarrasing, difficult

 
 

Embarrar

T'uruwan llunch'iy

To cover with mud

 
 

Embellecer

Sumaqyachiy

To beautify

 
 

Embolsar

Wayaqay

To purse, to bag

 
 

Emborrachar

Machay

To intoxiccate

 
 

Embriagar

Machachiy

To inebriate

 
 

Embrollar

Pantachiy

To (en) tangle, to fool

 
 

Embrutecer

Uywayapuy

To stupify

 
 

Emigrante

Mitma

Emigrant

 
 

Empapar

Huq'uchay

To imbibe

 
 

Emparentar

Aylluchay

To relate

 
 

Empedrar

Rumi t'aqtay

To pave

 
 

Empezar

Qallariy

To begin

 
 

Empinar

Hink'iy

To raise

 
 

Emplumar

Phuruchachiy

To feather

 
 

Empobrecer

Wakchayay

To impoverish

 
 

Empollar

Uqllay

To brood

 
 

Empujar

Tanqay

To push

 
 

Enajenación

Yuyaychinkay

Allenation

 
 

Enajenado

Waq'a

Mad

 
 

Enamorar

Waylluy

To make love

 
 

Enano

Ch'ukchu, sit'i

Dwarf, midget

 
 

Encabezar

Umallikuy

To head or lead

 
 

Encajar

Winay

To thrust exactly

 
 

Encantar

Wajiy

To enchant

 
 

Encarar

Uyanchay

To face

 
 

Encargar

Kunay

Recomend

 
 

Encender

Yawrarichiy

To light

 
 

Encerrar

Wisq'ay

To shut up

 
 

Encontrar

Tariy

To meet, to find

 
 

Encorvar

K'umuchiy

To bend

 
 

Encrespar

K'upachay

To curl

 
 

Encrudecer

Hankuyachiy

To make half cooked

 
 

Endeudarse

Manuyay

To contract debts

 
 

Endiosar

Willkachay

To deify

 
 

Enemigo

Auqa

Enemy, foe

 
 

Enfermar

Unquy

To fall ill or sick

 
 

Enfermizo

Unquyli

Sick-stricken

 
 

Enfriar

Chiriyay

To cool

 
 

Engañar

Yukay

To deceive

 
 

Engendrar

Churiyay

(Be) get, To beget

 
 

Engordar

Wirayay

To get fat

 
 

Engrosar

Rakhuyay

To make o brecome large

 
 

Enlucir

Llusk'ayachiy

To plaster

 
 

Enmarañar

Ch'arwiy

To tangle (as hair)

 
 

Enmascarar

Sayñatay

To mask

 
 

Enojar

Phiñakuy

To vex, to scold

 
 

Enriquecer

Qhapaqyay

To enrich

 
 

Enrollar

K'uyuy

To roll

 
 

Enseñar

Yachachiy

To teach

 
 

Ensuciar

Qhillichay

To stain, to soil

 
 

Entrar

Haykuy

To enter

 
 

Enturbiar

Q'atachay

To muddle

 
 

Enviar

Apachiy

To send (forth or out)

 
 

Envidia

Chikikuy

Envy

 
 

Envidiar

Chikikuy

To envy

 
 

Envolver

P'istuy

To map

 
 

Equivocar

Pantay

To mistake

 
 

Erial

Purun

Unplowed, or barren land

 
 

Errado, da

Pantasqa

Mistaken

 
 

Esbelto

Sijllankama

Tall shout

 
 

Escarabajo

Akatanqa

Beetle

 
 

 Escarbar

Hasp'iy

To scrape, to scraton

 
 

Escarcha

Chhulla

Frost

 
 

Escaso

Pisi

Scarre

 
 

Escoba

Pichana

Broom

 
 

Escoger

Akllay

To chose

 
 

Escogida

Ajllasqa

Selected

 
 

Esconder

Pakay

To hide

 
 

Escondido

Pakasqa

Hidden

 
 

Escondite

Chinkana

Lurking-place, hide awy

 
 

Escoria

Chuqi aka

Dress

 
 

Escuchar

Uyapay

To listen

 
 

Escudo

P'ulqanqa

Shield

 
 

Escuela

Yachaywasi

School

 
 

Escupidera

Thuqana

Spitton

 
 

Escupir

Thuqay

To spit

 
 

Ese(a) (pl.  esos,esas)

Pay, paykuna, chay, chaykuna

That,pl. Those

 
 

Esfera

Muyu, lunq'u

Sphere

 
 

Esforzado

Kallpanchakuq

Vigorous

 
 

Esforzar

Kallpachay

To strengthen

 
 

Espada

Chuki

Sword

 
 

Esparcido

Ch'iqirisqa

Scattered

 
 

Esparcir

Ch'iqirichiy

Scatter

 
 

Espejo

Lirpu

Looking glass, mirror

 
 

Esperar

Suyay

To hope, to wait

 
 

Espesar

Thankuy

To thicken

 
 

Espeso

Thanku

Thick

 
 

Espía

Qhamiyaq

Spy

 
 

Espiga

Parwa

Spike or ear grain

 
 

Espina

Kiska

Thorn

 
 

Esposo

Qusa

Husband

 
 

Espuma

Phuqu

Froth, foam

 
 

Espumar

Phusuquy

To skim

 
 

Espurio, ria

Q'aqa churi, ususi

False

 
 

Esputo

Qhutu

Spittle

 
 

Esqueleto

Saqru

Skeleton

 
 

Estaca

Takarpu

Stake

 
 

Estacar

Takarpuy

To stake, to peg

 
 

Estandarte

Suntur, pawqar

Standard, ensign

 
 

Estar

Kay

To be

 
 

Estéril

K'awka

Sterile

 
 

Estertor

Qharsa

Rattle in the throat

 
 

Estío

Qarway

Summer

 
 

Estirar

Chutay

To dilate, to strecht

 
 

Estornudar

Achhiy

To sueeze

 
 

Estrangular

Seq'uy

To strangle

 
 

Estrella

Ch'aska

Star

 
 

Estrujar

Q'apiy

To press, to crush

 
 

Eterno

Wiñay

Eternal

 
 

Evaporar

Wapsiy

To evaporate

 
 

Exacto

K'apaj

Exact

 
 

Exhibir

Rikhurichiy

To exhibit

 
 

Explosión

T'uqyay

Explosión

 
 

Exprimir

Ch'arway

To squeeze or press

 
 

Expulsar

Qarquy

To expel

 
 

Exterminio

Tukukuy

Extermination

 
 

Extinguir

P'uchukay

To quench, to extinguish

 
 

Extraer

Sik'iy

To extract

 
 

Extranjero

Hawa runa

Foreign

 
 

Extraño

Mana riqsisqa

Stranger

 
   

''F''

   
 

Fal so

Pallqu

False

 
 

Fallecimiento

Wañuy

Decease

 
 

Familia

Ayllu

Family

 
 

Farrear

Q'uchukuy

To revel

 
 

Fastidiar

Amiy

To excite disgust

 
 

Fatiga

Hahatiy

Fatigue

 
 

Fausto

Samiyuq

Fortunate

 
 

Favorecer

Khuyapay

To favour

 
 

Felicidad

Sami

Hapiness

 
 

Feo

Millay

Ugly

 
 

Fermentar

Puquy

Ferment

 
 

Fértil

Qhicha

Fertile

 
 

Fertilizar

Qhichachay

To entertain

 
 

Fiambre

Quqaw

Cold-lunch for trips

 
 

Filo

Ñawch'i

Edge

 
 

Fin

Tukukuy

End (ing)

 
 

Flaco

K'asu, tuqte

Thin

 
 

Flacucho

Tuqtiku

Lanky

 
 

Flamear

Raphapapay

To flame

 
 

Flauta

Qena

Flute

 
 

Flecha

Wach'i

Arrow

 
 

Flechar

Wach'iy

To dart

 
 

Flema

Llausa

Phlegm

 
 

Flojo

Naq'u, waya

Looes, lar

 
 

Flor

T'ika

Flower

 
 

Florear

T'ikachay

To flower

 
 

Florido

Inkill

Florid

 
 

Fogata

Qonuy

Bonfire

 
 

Fogón

Q'oncha

Hearth

 
 

Fortaleza

Pukara

Fortitude

 
 

Forzudo

Kallpasapa

Strong

 
 

Fracción

Phajmi, p'aki

Fraction

 
 

Fraccionar

Phajmiy, p'akiy

To fractionate

 
 

Fragancia

Qontuy

Fragance

 
 

Fraternidad

Wayqechanasqa

Fraternity

 
 

Frío

Chiri

Cold

 
 

Fruta

Añawi

Fruit

 
 

Fruto

Ruru

Fruit, seed

 
 

Fuego

Nina

Fire

 
 

Fuerza

Kallpa

Force ( fulness)

 
 

Futuro

Jamuq

Future

 
   

''G''

   
 

Gacho

K'umu

Curvete

 
 

Gago

K'aku, ajllu

Stutterer

 
 

Galga

K'umpa, q'orma

Boulder

 
 

Gallina

Wallpa

Hen

 
 

Gallo

K'anka

Cock

 
 

Garza

Waq'ar

Heron

 
 

Gato

Michi

Cat

 
 

Gemir

Phutiy

To groan

 
 

General

Wamink'a

General

 
 

Gente

Runa

People

 
 

Geografía

Pachakiwa

Geography

 
 

Germinar

Ch'ijchiy

To germinate

 
 

Gigantón

Hawaq'ollay

Giant cactus

 
 

Gloria

Kusi qellpu

Glory

 
 

Gobernante

Kamachiq, kamayoq

Governing

 
 

Gobernar

Kamachiy

To govern

 
 

Golondrina

Khallwa

Swallow

 
 

Gordo

Wiraspa

Fat

 
 

Gota

Sut'uy

Drop of liquid

 
 

Grada

Pata-pata

Stairway, steps

 
 

Grande

Hatun

Large

 
 

Granizo

Chikchi

Hail

 
 

Grano

Ruru

Grain

 
 

Gratis

Yanqan

Free

 
 

Gritar

Qapariy

To shout

 
 

Gritería

Qaparqachay

(out) cry

 
 

Grueso

Rakhu

Bulky

 
 

Guardador

Waqachaq

Keeper, garetaker

 
 

Guardar

Waqachay

To keep

 
 

Guerra

Auqatinkuy

War (fare)

 
 

Guía

Reqsicheq

Guide

 
 

Gusano

Kuru

Worm

 
   

''H''

   
 

Habitación

Wasi

Dwelling

 
 

Hablar

Rimay

To speak

 
 

Hacer

Ruway

To create

 
 

Hacinamiento

Qota

(ac) acumulation

 
 

Hacinar

Qotuy

(agr) to stack or pile up sheaves

 
 

Halcón

Waman

Hawk

 
 

Hambre

Yarqay

Hunger

 
 

Hambriento

Yarqasqa

Hungrey

 
 

Haragán

Usuri, qella

Idler

 
 

Harina

Hak'u

Flour

 
 

Harto

Askha

Much

 
 

Hechicero

Layqa

Witch

 
 

Hechizar

Layqay

(Be) witch

 
 

Helado

Qasasqa

Frozen

 
 

Helar

Qasay

To congel, to freeze

 
 

Helecho

Raki-raki

Fern, brake

 
 

Hembra

China

Female

 
 

Herido, da

K'irisqa

Wounded

 
 

Herir

K'iriy

To wound

 
 

Hermana

Pana

Sister

 
 

Hemano

Wayqe

Brother

 
 

Hermosura

Sumaimana

Beauty

 
 

Hervido

T'impusqa

Borled

 
 

Hervir

T'impuy

To boil

 
 

Hielo

Chullunku

Ice

 
 

Hierba

Qora

Grass

 
 

Hijo

Churi

Son

 
 

Hija

Ususi

Daughter

 
 

Hilar

Puskay

To spin

 
 

Hilo

Q'ayto

Thread

 
 

Hinchado

Punkisqa

Swollen

 
 

Hinchar

Punkiy

To inflate, to swell

 
 

Hipo

Hik'iy

Hypo

 
 

Hipócrita

Pallqo

Hypocritical

 
 

Homicida

Runa sipiq

Homicidad

 
 

Homónimo

Sutimasi

Homonymus

 
 

Honda

Warak'a

Sling

 
 

Hondear

Warak'ay

To sling

 
 

Hongo

Qoncha

(bot) Mushroom

 
 

Hormiga

Sisi

Ant

 
 

Horror

Q'aqcha

Horror

 
 

Horroroso

Q'aqchayoq

Horrible

 
 

Hospedar

Qorpachay

To lodge

 
 

Hospicio

Qorpawasi

Asylum

 
 

Hospital

Onqoqpaq wasi

Hospital

 
 

Hoy

Kunan

Today

 
 

Hoyo

P'ujru

Hole

 
 

Hueco

T'oqo

Hollow

 
 

Huérfano

Wajcha

Orphan

 
 

Huerto

Muya

Orchard

 
 

Hueso

Tullu

Bone

 
 

Huevo

Runtu

Egg

 
 

Huir

Ayqey

To flee

 
 

Humano

Runasonqo

Humane, human

 
 

Humear

Q'osñiy

To smoke

 
 

Humedad

Hoq'o

Humidity, wet

 
 

Humedecer

Hoq'oy

To moisten

 
 

Humilde

Ullphu

Meek, humble

 
 

Humillar

Ullphuchiy

To humiliate

 
 

Humo

Q'osñi

Smoke

 
 

Huraño

T'illa

Shy

 
   

''I''

   
 

Idéntico

Kaqlla

Identic (al)

 
 

Idilio

Wayllunakuy

Idyl

 
 

Idioma

Runa simi

Language

 
 

Ignorante

Samp'a runa

Ignorant

 
 

Ignorar

Mana yachay

To be ignorant of

 
 

Igual

Kuska

Equal

 
 

Igualar

Kuskachay

To equal (ize)

 
 

Ilegal

Mana chanin

Illegal

 
 

Ilimitado

Mana tupuyoq

Unlimited

 
 

Iluminar

K'anchariy

To illumin (at)

 
 

Imán

Wini

Iman

 
 

Imitar

Yachapayay

To imitate

 
 

Imperceptible

Mana rikuy

Imperceptibly

 
 

Imperdonable

Mana pampachayniyoq

Unpardonable

 
 

Impetuoso

Apuskachaq

Impetuous

 
 

Imponente

Atipayniyoq

Imposing

 
 

Imposible

Mana atina

Impossible

 
 

Improvisar

Qonqaymanta hamut'ay

To improvise

 
 

Incansable

Maba sayk'uq

Indefatigable

 
 

Incendiar

Kanaykuy

To set on fire

 
 

Incesante

Mana thaniq

Incessant

 
 

Incestuoso

Ayllun qhenchachaq

Incestuous

 
 

Inclinar

K'umuykuy

To incline

 
 

Inconcluso

Mana tukusqa

Unconcluded

 
 

Indiferente

Mana alauniyoq

Indifferent

 
 

Inerte

Wañu wañu

Inert

 
 

Infeliz

Tapya

Unhappy

 
 

Infierno

Ukhu pacha

Hell

 
 

Infinito

Mana tukukuyniyoq

Infinite

 
 

Inhumar

Aya p'ampay

To bury

 
 

Injertar

Ch'atay

To (in) graft

 
 

Inmediatamente

Kikin tuypi

Inmediately

 
 

Inocente

Llump'aq

Innocent

 
 

Inseparable

Mana t'aqakuq

Inseparable

 
 

Insípido

Q'ayma, ch'apa

Insipid

 
 

Insultar

K'amiy

To insult

 
 

Inteligente

Yuyaysapa

Intelligent

 
 

Interior

Ukhu

Interior

 
 

Interrumpir

Tatichiy

To interrupt

 
 

Introducir

Haykuchiy, sat'iy

To introduce

 
 

Inútil

Ñuskhu

Inutile, useless, good for nothing

 
 

Invisible

Mana rikuy

Invisible

 
 

Isla

Wat'a

Isle

 
 

Ir

Riy

To go

 
 

Izquierda

Lloq'e

Left-hand

 
   

''J''

   
 

Jabón

Ch'aqo

Soap

 
 

Jabonar

Ch'aqoy

To scap, to sud

 
 

Jadear

Hahatiy

To pant

 
 

Jardín

Pauqar

Garden

 
 

Jardinero

Pauqar kamayoq

Gardener

 
 

Jefe

Qollana

Chief (tain)

 
 

Jilguero

Ch'ayña

(orni), goldfinen

 
 

Jorobado

Qhopo

Crooked

 
 

Joven

Wayna

Young

 
 

Juego

Pujllay

Play

 
 

Juez

Kuskachaq

Judge

 
 

Jugar

Pujllay

To play

 
 

Jurar

Sullullchay

To swear

 
 

Jurisdicción

K'iti

Jurisdiction

 
 

Justicia

Paqtay

Justice

 
 

Justificar

Chaninchay

To justify

 
 

Jugo

Hillu

Juice

 
   

''L''

   
 

Labrador

Allpa llank'aq

Farmer, peasant

 
 

Labriego

Chajraq

Rustic, peasant

 
 

Lactar

Ñuñuy

To nurse

 
 

Ladera

Qhata

Declivity, mountain side

 
 

Ladrón

Suwa

Thierf

 
 

Legaña

Ch'oqnñi

Eye slime

 
 

Lagartija

Qaraywa

Small lizard

 
 

Lágrima

Weqe

Tear

 
 

Laguna

Qocha

Legoon, lake

 
 

Lamer

Llaqway

   
 

Lana

Millma

Wool

 
 

Lascivo

Ch'oqa

Lascivious

 
 

Látigo

Soq'ana

(horse) whip

 
 

Lavar

T'aqsay

To wash (sway)

 
 

Leche

Ñukñu

Milk

 
 

Lechón

Q'aspa

Sucker, roast

 
 

Leña

Llant'a

Five-wood

 
 

Ley

Kamachi qelqa

Law

 
 

Ligero

K'uchi

Light, fast

 
 

Límite

Saywa

Limit

 
 

Limpiar

Pichay

To clean

 
 

Limpio

Ch'uya

Clean

 
 

Lirio

Hamanq'ay

Lily

 
 

Loco

Waq'a

Mad

 
 

Locura

Waq'ayay

Madness

 
 

Lodo

Leq'e

Mud

 
 

Lodoso

Leq'eyasqa

Muddy

 
 

Lombriz

K'uyka

(Earth) worm

 
 

Lucero

K'atachilla

Morning

 
 

Luchar

Churanakuy

To fight

 
 

Luna

Killa

Moon

 
 

Lunar

Ana

Mole

 
 

Luz

K'anchay

Light

 
   

''LL''

   
 

Llaqa

K'iri, choqri

Ulcer

 
 

Llamar

Waqyay

To call

 
 

Llave

Chhullu

Key

 
 

Llenar

Hunt'ay

To fill, four out

 
 

Lleno

Hunt'a

Full

 
 

Llevar

Apay

To carry

 
 

Llorar

Waqay

To weep, to cry

 
 

Llorón

Waqaych'urun

Crying with, littlegaus, crybaby

 
 

Llover

Paray

To rain

 
 

Lluvia

Para

Rain

 
   

''M''

   
 

Machucar

Saqtay

To found

 
 

Madera

K'ullu

Wood

 
 

Madre

Mama

Mother

 
 

Madurar

Poqoy

To ripen

 
 

Maduro

Poqosqa

Mature, ripe

 
 

Maestro

Yachacheq

Teacher, instructor

 
 

Maíz

Sara

(bot) Maiza, corn

 
 

Maizal

Sara chajra

Corn-field

 
 

Mal

Mana allin

Bad

 
 

Maldecir

Ñakay

To damm, to curse

 
 

Maldito

Ñaqasqa

Accursed

 
 

Manco

Ñuk'u

Handless, One handed

 
 

Manchar

Qhellichay

To satin, to spot

 
 

Manta

Phullu

Blanket, shawl

 
 

Mañana

Paqarin

Morning

 
 

Mar

Mama qocha

Sea, ocean

 
 

Mariposa

Pillpinto

Butterfly

 
 

Marlo

Q'oronta

Corconb

 
 

Mármol

Pachar

Marble

 
 

Matar

Wañuchiy

To kill

 
 

Matrimonio

Saway, masachakuy

Marriage

 
 

Médico

Hampiq

Medical, doctor

 
 

Medir

Tupuy

To measure

 
 

Meditar

Yuyaymanay

To meditate

 
 

Menear

Qaywiy

To (be) stir

 
 

Menor

Sullk'a

Little younger, junior

 
 

Mentir

Llullakuy

To lie

 
 

Mentiroso

Llulla

Liar

 
 

Menudo

Ñut'u

Small

 
 

Mesa

Hamp'ara

Table

 
 

Metal

Choqe

Metal

 
 

Mezclar

Chhaqroy

To mix

 
 

Minero

Choqeqhawa

Mining, miner

 
 

Mirar

Qhaway

To look

 
 

Mitad

Kuskhan

Half

 
 

Moco

Qhoña

Mucus, Snot

 
 

Mojado

Ch'aran

Sodden, wet

 
 

Mojar

Ch'aranchay

to wet

 
 

Moler

Kutay

To grind

 
 

Momento

Tuy

Moment

 
 

Mono

K'usillo

Monkey

 
 

Monarca

Inka

Monarch

 
 

Monasterio

Akllawasi

Monastery

 
 

Monje

Aklla

Nun

 
 

Montaña

Yunka

Mountain

 
 

Morder

Kaniy

To bite

 
 

Morir

Wañuy

To die, to expire

 
 

Mosca

Ch'uspi

(house) Fly

 
 

Moscardón

Wayronqo

Hornet

 
 

Moscón

Chiririnka

Large fly

 
 

Mosto

Upi

Must, new drink

 
 

Mozo,za

Wayna, sipas

Young, youthful

 
 

Mundo

Teqsimuyu

World

 
 

Música

Takiri

Music

 
 

Músico

Yarawiq

Musician

 
   

''N''

   
 

Nacer

Runa paqariy

To be born

 
 

Nadar

Wayt'ay

To swim

 
 

Natural

Llaqtayoq

Natural, native

 
 

Necesidad

Muchuy

Necessity, need

 
 

Necrópolis

Mak'a mach'ay

Necropolis

 
 

Negar

Mananchay

To deny

 
 

Nido

Q'esa

Nes

 
 

Nieve

Rit'i

Snow

 
 

Nieto

Haway

Grandson

 
 

No

Manan

No, Not

 
 

Noche

Tuta

Night

 
 

Nombre

Suti

Name

 
 

Novio, viaç

Waynaq masachakuq

(Bride) groom

 
 

Nube

Phuyu

Cloud

 
 

Nublado

Phuyurayasqa

Cloud(y)

 
 

Nuevo, va

Musuq

New

 
 

Número

Yupana

Number

 
   

''Ñ''

   
 

Ñato

Qhoro

Flat nosed

 
   

''O''

   
 

Obeso

Oqocho

Obese,Fatty

 
 

Obrero

Llank'aq

Workman, labourer

 
 

Oblicuo

T'ijso

Oblique, slanting

 
 

Obscuridad

Tutayaq

Obscurity, darkness

 
 

Obscuro

Tuta

Obscure, dark

 
 

Obsequio

Qokuy

treat, present

 
 

Ocioso

Qasilla kausaq

Idle

 
 

Ocultar

Pakay

To hide

 
 

Oculto,ta

Pakasqa

Secret, hidden

 
 

Oído

Rinri

Sense of hearing

 
 

Oír

Uyariy

To hear

 
 

Oler

Muskiy

To smell

 
 

Olor

Q'apay

Scent

 
 

Olvidar

Qonqay

To forget

 
 

Olla

Manka

Pot

 
 

Ombligo

Pupu

Navel

 
 

Oreja

Rinri

Kar

 
 

Origen

Qallariy

Origin (ation)

 
 

Orín

H'ispay

Urine

 
 

Orinar

Hisp'ay

To urinete, to make water

 
 

Oro

Qori

Gold

 
 

Oso

Ukuku

Bear

 
   

''P''

   
 

Padre

Tayta

Father

 
 

País

Suyu

Country

 
 

Paisano

Llaqtamasi

Of the same country, country man

 
 

Paja

Ichhu

Straw

 
 

Pájaro

Pichiw, pisqo

Bird

 
 

Palma

Chunta

(bet) Palm

 
 

Palo

K'aspi

Stick

 
 

Paloma

Urpi

Pigeon

 
 

Pan

T'anta

Bread

 
 

Pañal

Akawara

Diaper

 
 

Parado, da

Sayasqa

Slow, stopped

 
 

Paraíso

Kusi-pauqar

(gardene of) Paradise

 
 

Parir

Wachay

To give birth

 
 

Pasear

Puriykachakuy

To take a walk

 
 

Paso

Thatkiy

Pace, ambling, step

 
 

Pastar

Michiy

To pasture, to tend

 
 

Pasto

Q'achu

Pasture(ground)

 
 

Pastor

Micheq

Shepherd (ess)

 
 

Patear

Hayt'ay

To kick, coll

 
 

Paz

Qai kausay

Peace

 
 

Pecado

Hucha

Sin

 
 

Pecar

Huchallikuy

To sin

 
 

Pecoso

Ch'eqche uya

Frecky, freckeld

 
 

Pedir

Mañay

To ask

 
 

Pedregoso

Rumi ranra

Rocky

 
 

Pegadizo, za

K'askapakuy

Sticky

 
 

Pegar

Maqay

To beat

 
 

Peinar

Ñaqchay

To comb

 
 

Peine

Ñaqch'a

Comb

 
 

Peje

Challwa

Fish

 
 

Pelear

Maqanakuy

To fight

 
 

Peludo

Chujchaspa

Hairy

 
 

Pellejo

Qara

Skin, pelt

 
 

Pellizcar

T'ipiy

To pinch

 
 

Penar

Llakikuy

To suffer pain

 
 

Penitente

Ñak'ariq

Penitent

 
 

Pensar

Yuyaykuy

To (be) think

 
 

Pensativo, va

Yuyaymanaq

Pensive, Thoughtful

 
 

Peña

Qaqa

Rock

 
 

Peñón

Wank'a

Rock bouder

 
 

Perdiz

Lluthu

(orni) Partridge

 
 

Perfumar

Q'apachiy

To perfume

 
 

Perfume

Q'apay

Perfum

 
 

 Perla

Umiña

Pearl

 
 

Perro

Alqo

Dog

 
 

Pervertir

Waqllichiy

To pervert

 
 

Pesado,da

P'anra, llasa

Heavy

 
 

Pesar

Llasay

To weeigh

 
 

Pescar

Challway

To fish

 
 

Pico

Chhuruna

Beak of a bird

 
 

Picotear

Ch'aptay

To beak, to peck

 
 

Pichón

Malqo

Young pigeon

 
 

Piedra

Rumi

Stone

 
 

Pintar

Llimphiy

To (be) paint

 
 

Pintor, ra

Llimphiq

Painter

 
 

Pintura

Llimphi

Painting

 
 

Pinza

Sik'ina

Clamp, tweezers

 
 

Piojo

Usa

Louse

 
 

Piojoso

Usaspa

Lousy

 
 

Pisar

Saruy

To tread

 
 

Pito

Chilo

Pipe, whistle

 
 

Pipa

Hak'akllu

(orni) woodpecker

 
 

Placer

Q'ochurikuy

Pleasure

 
 

Planta

Yura

Plano

 
 

Plata

Qolqe

Silver

 
 

Platero

Qolqemanya

Silversmith

 
 

Plato

P'uku

Dish, plate

 
 

Plaza

Kancha

Square

 
 

Plomada

Haypaychi

Artificer's, plumb line

 
 

Plomo

Titi

Lead (metal)

 
 

Pluma

Phuru

Feather

 
 

Poblar

Llaqtachay

To populate

 
 

Pobre

Mana imayoq

Poor

 
 

Podar

K'allmay

To prune

 
 

Poderoso

Atipayniyoq

Powerful

 
 

Podrido

Ismusqa

Putrid, torren

 
 

Poema

Harawi

Poem

 
 

Poeta

Harawiq

A poet

 
 

Policía

Llaqta kamayoq

Police

 
 

Polilla

Thuta

(clothes) moth

 
 

Polvareda

Allpa, q'osñi

(cloud of) dust

 
 

Pollo

Chiuchi

Chicken

 
 

Poner

Churay

To put (on)

 
 

Pordiosero,ra

Uskakuq

Beggar

 
 

Porque

Imarayku

Because

 
 

Portero,ra

Punkukamayoq

Porter

 
 

Portillo

Q'asa

Aperture, gate

 
 

Prado

Inkil

Meadow

 
 

Precioso.sa

Ima munay

Precious, Lovely

 
 

Preguntar

Tapuy

To ask

 
 

Preñez

Chichuyay

Pregancy

 
 

Prestar

Mañay

To lend

 
 

Primavera

Chirau pacha

Spring (time)

 
 

Primero,ra

Hoq ñeqen

First

 
 

Primogénito

Phiwi

Primogenital, firstborn

 
 

Principal

Sapaichasqa

Principal

 
 

Príncipe

Auki

Prince

 
 

Principio

Qallariy

Begining

 
 

Prisión

Watay-wasi

Prison, jail

 
 

Probar

Malliy

To try

 
 

Producir

Ruruy

To produce

 
 

Prohijar

Curichakuy

To adopt

 
 

Propietario, ria

Kaqniyoq

Propietary

 
 

Providencia

Munayniyoq, ruwayniyoq

Providence

 
 

Provincia

Hathun k'iti

Province

 
 

Puchero

T'impu

A sort of meal

 
 

Puente

Chaka

Bridge

 
 

Puerta

Punku

Door, doorway

 
 

Puerto

Riti q'asa

Port, pass

 
 

Pulga

Piki

Flea

 
 

Pulir

Llusk'ayachiy

To polish

 
 

Pulpa

Phatu aycha

(anat) Pulp

 
 

Pulsera

Sipi

(Jewel) Bracelet

 
 

Puñado

Haptay

A handful

 
 

Puñetazo

Saqmay

Fistouff (coll)

 
 

Puño

Saqmay

Firstblow

 
 

Purpurina

Qori llimphi

Fine metal powder

 
 

Pus

Q'ea

(med) pus

 
 

Putrefacción

Ismuy

Putrefacction, rotheness

 
   

''q''

   
 

Quebrada

Qheswa

Ravine, gorge

 
 

Quebradizo, za

P'akinayakuq

Brittle

 
 

Quebrado, da

P'akisqa

Broken

 
 

Quebrar

P'akiy

To crush, to brake

 
 

Quedar

Qhepay

To stay

 
 

Quemado

Ruphasqa

Burnt

 
 

Quemar

Ruphachiy

To burn

 
 

Querer

Munay

To want

 
 

Querido

Munasqa

Dear

 
 

Quitar

Qechuy

To take away

 
 

Quitasol

Achiwa

Parasol

 
   

''R''

   
 

Rabiar

Phiñakuy

To be in rage

 
 

Rabo

Chupa

Tail

 
 

Raído

Morq'osqa

Worn out, shabby

 
 

Raíz

Saphi

Root

 
 

Rajar

Ch'eqtay

To split

 
 

Ramada

Hap'aka

Shead

 
 

Ramo

K'into, waita

Nosegay, wranch

 
 

Rana

K'ayra

(Zool) Frog

 
 

Rápido, da

Utqhay

Rapid

 
 

Raposa

Unkaka

Female, Box

 
 

Raptar mujer

Warmi suway

To carry away by violence, to abduct

 

Rareza

Wamaq kuti

Rarity

 
 

Rosar

Chaqmay

To pray

 
 

Rascar

Hasp'iy

To scratch

 
 

Rasguñar

Hallp'iy

To scratch

 
 

Raspar

Khituy

To erase

 
 

Ratero,ra

Huch'uy suwa

Pickpocket, petty thief

 
 

Ratón

Huk'ucha

Mouse

 
 

Raya

Seq'e

Stroke, line

 
 

Rayado, da

Seq'esqa

Lineate (d), lined

 
 

Rayo

Choqe hillap'a

Ray of light, light ning

 
 

Realidad

Cheqaq

Reality

 
 

Rebuscar

Maskapay

To search carefully

 
 

Recibir

Chaskiy

To receive

 
 

Recién

Chayraq

Recently

 
 

Recoger

Pallay

To pick up

 
 

Recordar

Yupariy

To remind

 
 

Rededor

Muyuriqnintin

Around

 
 

Redondo,da

Muyu

Round

 
 

Refunfuñar

Phususuyuy

To snarl

 
 

Regador

Qarpaq

Waterer

 
 

Regar

Qarpay

To water

 
 

Rehervir

T'impupachiy

To boil again

 
 

Reina

Qoya

Queen

 
 

Reír

Asiy

To laugh

 
 

Reloj solar

Inti watana

Sun clock

 
 

Remendar

Ratapay

To patch

 
 

Remesar

Suchiy

To remit

 
 

Remirar

Qhawapayay

To revise, to stare

 
 

Remitir

Apachiy

To remit

 
 

Remojar

Chulluchiy

To soak into water

 
 

Reojo

Q'ensuy

To look at sideways

 
 

Repartir

Rakiy

Distribute

 
 

Repetir

Kutipay

To repeat

 
 

Reprender

Anyay

To reprehend, to reprove

 
 

Resbalar

Lluskhay

To slip

 
 

Reseco, ca

Ch'akichispa

To dry

 
 

Resistir

Atipay

To resist

 
 

Respirar

Samariy

To respire, to breathe

 
 

Responder

Kutichiy

To answer

 
 

Resto

Puchu

Remainder

 
 

Retirar

Suchurichiy

To retire

 
 

Retoño

Willina

Sprout, aftermath

 
 

Retorcer

K'antiy

To wring

 
 

Retornar

Kutiy

To return

 
 

Retrato

Rijch'ay lirpu

Portrait

 
 

Reunir

Huñuy

To runite, to gather

 
 

Reventar

T'oqyachiy

To burst, to explode

 
 

Reverenciar

Yupaycha

To reverence

 
 

Reverso

Qhepan

Reverse

 
 

Revivir

Kausariy

To revive

 
 

Rey

Inka

King

 
 

Rico,ca

Qhapaq

Rich

 
 

Río

Mayu

River

 
 

Risa

Asiy

Laugh (ing)

 
 

Robar

Suway

To rob

 
 

Robusto, ta

Oqochu, rakhu tullu

Robust

 
 

Roca

Qaqa

Rock

 
 

Rocío

Shulla

Dew, spray

 
 

Rodar

Suchuy

To roll (about)

 
 

Rodear

Muyuykuy

To surround

 
 

Romaza

Llaqe

(Bot) Patience

 
 

Romper

P'akiy

To rupture, to break

 
 

Roncar

Qhorqoy

To snore

 
 

Ropa

P'acha

Clothes

 
 

Rubí

Puka  umiña

Ruby

 
 

Rueca

Phushka

Hand spindle, distaff for spinning

 
 

Ruina

Thunisqa, raqay

Ruin (ation)

 
 

Rumiar

Khastupakuy

To rumiate

 
   

''S''

   
 

Saber

Yachay

To know

 
 

Sabio,a

Yachayniyoq

Sage, learned, wise

 
 

Sable

Q'anchina

Sabre

 
 

Sacar

Horqoy

To extract, to take out

 
 

Sacerdote

Willka yaya

Priest

 
 

Saciar

Sajsay

To satiate

 
 

Sacrificar

Arpay

To sacrifice

 
 

Sacudir

Chhapchi

To shake

 
 

Saumar

Q'apachiy

To perfume

 
 

Sal

Kachi

Salt

 
 

Salir

Lloqsi

To (go) out

 
 

Salpicar

Ch'allay

To (be) spatter

 
 

Saltar

P'itay

To leap

 
 

Sangre

Yawar

Blood

 
 

Sano,na

Qhali

Healthy

 
 

Sapo

Hamp'atu

Toad

 
 

Sarna

Qaracha

Itch

 
 

Sebo

Wira

Tallow

 
 

Secar

Ch'akichiy

To dry (up)

 
 

Seco,ca

Ch'aki

Dry

 
 

Sed

Ch'akiy

Thirst (iness)

 
 

Segar

Ichhuy, rutuy

To mow

 
 

Seguir

Qatiy

To follow

 
 

Selva

Yunka

Florest jungle

 
 

Sembrar

T'akay, tarpuy

To sow

 
 

Semilla

Muju

Seed

 
 

Señalar

Chimpuy

To stamp, to mark

 
 

Sepulcro

Manchay p'uytu

Sepulchre, tomb

 
 

Serpiente

Amaru

Snake

 
 

Ari

Yes

 
 

Sífilis

Wanthiyoq

Syphilis

 
 

Sifilítico, ca

Wanthiyoq

Syphilitic

 
 

Silbar

Khuyuy

To whistle

 
 

Silbato

Khuyuna

Whistle, pipe

 
 

Sobar

Waqtay

To whip, to beat

 
 

Sobrar

Puchuy

To exceed, to leave a surplus

 
 

Soga

Waskha

Rope

 
 

Sol

Inti

Sun clock

 
 

Soltar

Kachariy

To untie

 
 

Soñar

Mosqokuy

To dream

 
 

Soplar

Phukuy

To blow (out)

 
 

Sordo,da

Roq'to

Deaf

 
 

Sótano

Pacha mach'ay

Cellar underground

 
 

Subir

Seqay, wichay

To rise

 
 

Subterráneo

Ukhu pacha

Subterraneous, under round

 
 

Sucio

Qhelli

Dirty

 
 

Sudar

Hump'iy

To sweat

 
 

Sudor

Hump'i

Sweat (iness)

 
 

Sufrir

Ñak'ariy

To suffer

 
   

''T''

   
 

Tabaco

Qhamasayri

Tobacco

 
 

Tabique

P'itita

Partition-wall

 
 

Taciturno

Tunkiymanaq

Taciturn

 
 

Tambor

Tinya

(side) drum

 
 

Tapar

Kirpay

To hide, to cover

 
 

Tardar

Unay

To delay

 
 

Tarima

Kawitu

Slleping-platform

 
 

Tasar

Chaninchay

To appraise

 
 

Techo

Wasi qata

Roof

 
 

Tejer

Away

To (inter) weave, to knit

 
 

Tejido

Awasqa

Tissue, textile

 
 

Telar

Awaranku

(weaving) loom

 
 

Telaraña

Llika

Cobweb

 
 

Templar

Chukukukuy

To tremble

 
 

Temblor

Pacha Kuyuy

Tremble

 
 

Temor

Manchakuy

Dread, fear

 
 

Tempestad

Qhaqya

Tempest, storm

 
 

Templo

Kuyus manqo

Temple

 
 

Teñir

Tullpuy

To tinge, to dye

 
 

Terminar

Tukuy

To end

 
 

Terrón

K'urpa

Clod

 
 

Tetar

Ñuñuy

To suckle, to nurse a baby

 
 

Tía

Ipa

Aunt

 
 

Tiara

Willka-chuku

Tiara

 
 

Tierra

Allpa, pacha

Earth

 
 

Tinta

Tullpu

Ink

 
 

Tirar

Chutay

To throw

 
 

Todo, da

Llapan

All

 
 

Tomar

Ujyay

To take (in or up), to drink

 
 

Tonto

Hat'upa

Silly

 
 

Torcer

Q'ewey

To twist

 
 

Tortuga

Kirkinchu

Turtle

 
 

Tostar

Hank'ay

To toast, to parch

 
 

Trabajador, ra

Llank'ay

To work

 
 

Tragar

Oqoy, millp'uy

To swallow

 
 

Trampa

Toqlla

Welf or woof of cloth

 
 

Trapo

Thanta

Rag

 
 

Trasladar

Astay

To move

 
 

Trasquilar

Rutuy

To shear sheep

 
 

Trepar

Wayllunk'ukuy

To climb

 
 

Tristeza

Llaki

Sadness

 
 

Tropezar

Mitk'ay

To stumble

 
 

Qan

You

 
 

Tubo

Hutk'o

Tube, pipe

 
 

Tumbar

Kumpay

To tumble

 
 

Tumor

Ch'upu

(med) tumour

 
 

Turbio, bia

Q'ata

Muddy

 
 

Tuyo, ya

Qampa

Yours

 
   

''U''

   
 

Unánime

Wakilla

Unanimous

 
 

Único

Sapallan

Alone

 
 

Unir

Hoqllay

To join

 
 

Untar

Llunch'iy, llusiy

To oint

 
 

Urbanizar

Llaqatachay

To urbanize

 
 

Urdir

Allwiy

To warp

 
 

Usado, da

Mauk'a

Used

 
   

''V''

   
 

Vaciar

Talliy

To empty

 
 

Vacío

Ch'osaq

Empty

 
 

Vagar

Walaychuy

To rote

 
 

Vapor

Wajsi

Vapour, steam

 
 

Vasija

Urpu, raki

Can, container

 
 

Vaso

Qero, puchuyla

Vessel, glass

 
 

Vaticinar

Watupakuy

To vaticinate, to foretell

 
 

Vejez

Machukay

   
 

Vencedor,ra

Llalliq

Winner

 
 

Veneno

Miyo

Poison

 
 

Venerar

Yupaycha

To venerate

 
 

Ventarrón

Antay qonchu waira

Stiff wind, wind draft

 
 

Venus

Katachlila

(astr) Venus

 
 

Ver

Qhaway

To see

 
 

Verdad

Sut'i, cheqaq

Truth

 
 

Verano

Ruphay pacha

Summer-season

 
 

Vergüenza

P'enqay

Shame

 
 

Verruga

Tijti

Wart

 
 

Versificar

Harawiy

To versify

 
 

Vertiente

Pujyu

Spring

 
 

Vestido

P'acha

Clothes, costume

 
 

Vestir

P'achachiy

To clothe, to dress

 
 

Vida

Kausay

Life

 
 

Vidrio

Qespi

Glass

 
 

Viejo, ja

Machu-paya

Old man, old woman

 
 

Viento

Wayra

Wind

 
 

Viga

Kurku

Beam

 
 

Vigor

Kallpa

Vigour

 
 

Vigorizar

Kallpachay

To strengthen

 
 

Virgen

Llump'aq warmi

Virgin

 
 

Viruela

Muru

(med) Small-pox

 
 

Viuda

Ijma

Widow

 
 

Vivar

Haylliy

To hail

 
 

Vivir

Kausay

To live

 
 

Volar

Phawariy

To fly

 
 

Volcán

Rareq

Volcano

 
 

Volver

Kutiy

To return

 
   

''Y''

   
 

Yacer

T'ankay

To lie (down)

 
 

Yerba

Qora

Herb

 
 

Yerno

Qatay

Son in law

 
 

Yeso

Pachas

Plaster

 
 

Yo

Noqa

I

 
   

''Z''

   
 

Zalamero

Llunk'u

Wheedler, flatterer

 
 

Zambullir

Chullay

To dive

 
 

Zancudo

Wanwa, qhete

A sort of fly that bites

 
 

Zorro,ra

Atoq

Fox

 
 

Zorzal

Chiwaku

(orni) thrush

 
 

Zurdo,da

Lloq'enchu

Left-handed

 

 

 

ALLIN  QELQANAPAQ

PARA LA BUENA ESCRITURA

WRITEN

 
   

VOCALES

   

A

Alqo

Perro

Dog

 

E

Eqo

Enano

Hidget

 

I

Inti

Sol

Sun

 

O

Orqo

Cerro

Hill, Mountain 

 

U

Unu

Agua

Water

 
   

Consonantes

   

K

Karu

Lejano,distante

Far, distant

 

KH

Khanka

Escamoso

Scaly

 

K'

k'amiy

Insultar

To insult

 

Q

Qatasqa

Abrigado

Sheltered, Coated

 

QH

Qhari

Varon

Man

 

Q'

Q'esa

Nido

Nest

 

Ch

Chaki

Pie

Foot

 

Chh

Chhachu

Traposo

Ragged, in rags

 

Ch'

Ch'aki

Seco

Dry

 

H

Hampi

Medicamento

medicine

 

L

Layqa

Brujo

Magician, wizard

 

LL

Llaki

Pena

Punishment, pain

 

M

Maki

Mano

Hand

 

N

Nina

Fuego

Fire

 

Ñ

Ñan

Camino

Road, way

 

P

Pilpinto

Mariposa

Butterfly, night light

 

Ph

Phukuy

Soplar

To blow

 

P'

P'uku

Plato

Plate

 

R

Rikra

Hombro

Shoulder

 

S

Sonqo

Corazón

Heart

 

Sh

       

T

Tuta

Noche

Night

 

Th

Thuta

Polilla

Moth

 

T'

T'anta

Pan

bread

 

W

Wayna

Joven (varón)

Young man

 

Y

Yawar

sangre

Blood

 
         
 

ESPAÑOL

QHESWA

ENGLISH

 
   

''A''

   
 

Abismo

Manchay ukhu

Abyss

 
 

Aborigen

Ñaupa runa

Aboriginal

 
 

Aborrecer

Cheqniy

To hate

 
 

Abrazar

Marq'alliy

To embrace

 
 

Abrir

Kichay

To open

 
 

Abridor,ra

Kichana, Kichaq

Opening, opener

 
 

Abrigo.

P'istukuna

Coat

 
 

Abundancia

Askha

Abundance

 
 

Abuso

Usuchay

abuse

 
 

Acabar

Tukuy

To finish

 
 

Acalorar

Q'oñirichiy

To warm

 
 

Acariciar

Wailluy

To fondle, to caress

 
 

Acechar

Qhamiyay

To waylay

 
 

Acelerar

Usqhariy

To accelerate

 
 

Aceptar

Uyniy

To accept

 
 

Acequia

Yarqha

Canal

 
 

Aclarar

Sut'inchay

To make clear

 
 

Acomodado, da

Tajyachispa

Convenient

 
 

Aconsejar

Yuyachay

To advise

 
 

Acordar

Rimanakuy

To agree, to resolve

 
 

Acortar

Ruwapaq

To shorten

 
 

Acostarse

Siriykuy

To go, to bed

 
 

Acostumbrarse

Yachaykachachiy

To accustom

 
 

Actividad

Usqhariy

Activity

 
 

Actor

Ruwapaq

Actor

 
 

Actual

Kunallan

Present time

 
 

Acudir

Khuyapay

To assist, to help

 
 

Acusar

Huchachay

To acuse

 
 

Achicar

Huch'uyachiy

To diminish

 
 

Adelantar

Ñaupariy

To advance, To go shead

 
 

Adelgazar

Ñañuyariy

To get thin

 
 

Adeudar

Manuyay

To owe

 
 

Adicionar

Yapapay

To add

 
 

Adinerar

Qolqechachiy

To convert, to make into money

 
 

Adivinar

Watuy

To vaticinate, to forettel

 
 

Admirar

Utikayay

To admire

 
 

¿adonde?

Mayta?

Where?

 
 

Adorar

Yupaychay

To adore

 
 

Adornar

Achalay

To adorn, to decorate

 
 

Adquirir

Rantiy

To acquire (to get)

 
 

Adular

Llunk'uy

To fiatter

 
 

Adúltero

Wasanchaq

Adulterer

 
 

Adversario

Auqallikuq

Adversary, opponent

 
 

Afligir

Phutichiy

To afflict

 
 

Aflojar

Wayayachiy

To loosen

 
 

Afónico

Ch'aha

Aphonio, hoarse

 
 

Agachar

K'umuchiy

To stoop

 
 

Agil

K'uchi

Agile  skillful

 
 

Agonizar

Wañuy p'itiy

To agonize

 
 

Agraciar

Munaymanay

Embellish

 
 

Agarrar

Hap'iy

To grasp

 
 

Agasajar

Qoyayay

To entertain

 
 

Aglomerar

Ch'unkuy

To aglomerate

 
 

Agorero

Watuq

Augur, seer

 
 

Agradecer

Añaychay

To acknowledge a favour

 
 

Agrandar

Hatunyachiy

To enlarge

 
 

Agriar

P'osqoyachiy

To make sour

 
 

Agua

Unu

Water

 
 

Aguacero

Para

Shower, rain

 
 

Aguardar

Suyay

To expert, to wait

 
 

Aguijon

Qepu

Sting

 
 

Aguila

Anka

Eagle

 
 

Agujerear

T'oqoy

Perforate, to hollew

 
 

Ahogar

Heq'epachiy

To choke

 
 

Ahorcar

Seq'oy

To string up, to hang

 
 

Ahumar

Q'osñichiy

To smoke

 
 

Aire

Wayra

Air

 
 

Ajeno

Hoqpa

Another's, Alien

 
 

Ají

Uchu

Red, lepper

 
 

Ajustar

Ch'ipay

To adjust

 
 

Alacena

Churarina, waqaychana

Cupboard, closet

 
 

Albergue

Qorpawasi

Lodging

 
 

Alcahuete

Kachapureq

Fimp

 
 

Alcanzar

Taripay

To overtake

 
 

Alegrar

Kusichiy

to scrape, to rejoice

 
 

Alegría

Kusikuy

Mirth joy

 
 

Alfombra

Qompi

Rug, carpet

 
 

Aliento

Samay

Breath

 
 

Alimento

Kausana

Food

 
 

Alma

Nuna

Soul

 
 

Almohada

Saunana

Pillow

 
 

Almorzar

Payqoy

To breakfast, to have lunch

 
 

Alojar

Qorpachay

To lodge

 
 

Aluvión

Lloqlla

Alluvion or alluvium

 
 

Amante

Waylluq

Loving

 
 

Amar

Waylluy

To love

 
 

Amargo

Lloqe

Acric, Sour

 
 

Amarrar

Watay

To fasten

 
 

Amasar

Hak'u, P'ankuy

Knead

 
 

Amedrentar

Manchachiy

To Frigthen

 
 

Amigo

Khumpa

Friend

 
 

Amonestar

Anyay

Admonish

 
 

Amoral

Qhelli Kausaq

Amoral, dishonest

 
 

Amujerado

Mari machu

Effeminate

 
 

Andar

Puriy

To walk

 
 

Andarín

Purinkichu

Professional walker

 
 

Andén

Patapampa

Terrace

 
 

Andenería

Patapata pampa

Terraces

 
 

Andrajo

Thanta

Rag

 
 

Anemia

Upichu

Anaemia

 
 

Angel

Killki

Angel

 
 

Angelito

kilkicha

Little angel

 
 

Angina

Kunkananay

Pharyngitis

 
 

Ángulo

K'uchu

Angle

 
 

Anillo

Siwi

Ring

 
 

Animal

Uywa

Animal

 
 

Aniversario

Watachay

Annual, anniversary

 
 

Anoche

Ch'isi

Last night

 
 

Anochecer

Tutayay

Nightfall

 
 

Ansiar

Munapakuy

To long for

 
 

Antecesor

Umaqe

Ancestor

 
 

Antes

Ñaupaq

Before

 
 

Anticipar

Ñaupay

To forestal

 
 

Antiguo

Ñaupa

Antique, ancient

 
 

Antimonio

Qhayqa

Antimony

 
 

Antipatía

Ch'eqnipakuy

Antipathy

 
 

Antojarse

Hillukuy

To long for, to like

 
 

Antropofago

Runakhuq

Man-eater

 
 

Anudar

Q'ompoy

To knot

 
 

Anular

Pampachay

Annul

 
 

Anzuelo

Challwana

Fish-hook

 
 

Año

Wata

Year

 
 

Añorar

Yuyapay

To feel homesickness

 
 

Apacible

Llamp'u sonqo

Affable

 
 

Apacentar

Michiy

To graze

 
 

Apagar

Thasnuy

To quench, to put out

 
 

Aparecer

Rikhuriy

To appear

 
 

Apartar

Sapaqchay

Separe

 
 

Aparte

Sapaq

Separately

 
 

Apedrear

Rumiwan chanqay

To stone

 
 

Apellido

Qhepa suti

Surname, last name

 
 

Apenar

Llakichiy

Fain, to give sorrows

 
 

Apenas

Ñak'ay

Scarcely

 
 

Apestar

Asnay

To stink

 
 

Apestoso

Asnaq

Foul-smelling, stinky

 
 

Apetito

Yarqachikuy

Appetite

 
 

Aplanar

T'aqtay

T o level

 
 

Aplastar

Ñit'iy

Slatten, To crush

 
 

Apoyar

Q'emiy

Lean

 
 

Aprender

Yachay

To learn

 
 

Apurar

Usqhachiy

To purify

 
 

Arado

Tajlla

Flow

 
 

Arbol

Mallki

Tree

 
 

Arcoiris

K'uychi

Rainbow

 
 

Arder

Yauray

To lurn

 
 

Ardor

Yaurariy

Ardeney, burning

 
 

Arena

Aqo

Sand

 
 

Arete

Tulumpi

Earring

 
 

Aritmetica

Yupanki

Arithmetic

 
 

Arma

Rukana

Arm, weapon

 
 

Aroma

Q'apay

Nice scent

 
 

Arrancar

T'ipiy

Displant, to pull off, to pick

 
 

Arrear

Qatiy

To drive horses

 
 

Arreglar

Allinchay

To regulate, To fix

 
 

Arriba

Wichay

(Up) above

 
 

Arrodillarse

Qonqorikuy

Kneeling, to kneel

 
 

Arrojar

Choqay

To dart, to throw

 
 

Arropar

P'istuy

To dress

 
 

Arroyo

Huch'uy mayu

Brook, Rivulet

 
 

Arruga

Ch'olqe

Wrinkle

 
 

Asado

Kanka

Roast (ed)

 
 

Asar

Kankay

To roast

 
 

Asear

Ch'uyanchay

To adorn, to clean, to wash

 
 

Asesinar

Runa wañuchiy

To assassinate, to murder

 
 

Asiento

Tiana

Chair

 
 

Aspero

Qhasqa

Rough

 
 

Aspirar

Samay

To inspire

 
 

Astuto

Yachaysapa

Gunning

 
 

Asustar

Manchachiy

To frighten

 
 

Atado

Q'epi

Load

 
 

Atador

Q'epina, Unkhuña

Garrying implement

 
 

Atajar

Hark'ay

To stop

 
 

Atar

Khipuy

To tie (up)

 
 

Aterronar

K'urpachay

To glod

 
 

Atorarse

Chakachikuy

To choak

 
 

Atrás

Qhepa

Behind

 
 

Atrasar

Qhepachiy

To retard

 
 

Atribuir

Tumpay

To blame

 
 

Atropar

Qhochuy

Assemble in groups

 
 

Atropelar

Saruchay

To trample on

 
 

Aumentar

Yapay

To augmenth add, increase

 
 

Ausentarse

Ch'usay

To absent oneself, be away

 
 

Autor

Kamaq

Author, creator

 
 

Autoridad

Kuskachaq

Authority

 
 

Avaro

Mich'a

Miser

 
 

Ave

Wallpa

Bird

 
 

Aventar

Wayrachiy

To fan

 
 

Avergonzarse

P'enqachiy

To (put to) shame

 
 

Averiguar

Tapukuy

To inquire

 
 

Ayer

Qayna p'unchay

Yesterday

 
 

Ayudar

Yanapay

To sid

 
 

Azotar

Waqtay, soq'ay

To lash, to whip

 
 

Azote

Soq'ana

Whip

 
 

Azucena

Hamanq'ay

Lily

 
   

''B''

   
 

Baba

Thalta

Spittle, slime, drivel

 
 

Baboso

Thalta suru

Drivelling

 
 

Bacín

Hisp'ana

Night-basin

 
 

Báculo

Tauna

Waking-stick

 
 

Bailar

Tusuy

To dance

 
 

Bailemos

Tususun

Let us dance

 
 

Balsa

Wampu

Raft or float

 
 

Bandera

Unancha

Flag

 
 

Barba

Sunkha

Chin

 
 

Barbón

Sunkha sapa

Full-beardey man, with thick beard

 
 

Barbechear

Yapuy

To till

 
 

Barro

T'uru

Mud clay

 
 

Basura

Q'opa

Sweeping, trash

 
 

Batalla

Auqa tinkuy

Battle

 
 

Batallón

Wallan qhoyo

Battalion

 
 

Batán

Maran

Fulling-mill. Grinding dtone

 
 

Batir

Qaywiy

To beat

 
 

Belleza

Munay

Beauty

 
 

Bendecir

Saminchay

To bless

 
 

Benevolencia

T'ito

Benevolence

 
 

Beodo

Machaq

Drunk

 
 

Berro

Oqoruro

Water-cress

 
 

Beso

Much'a

Kiss

 
 

Besar

Much'ay

To kiss

 
 

Birrete

Ch'ullu

A kind of opera-hat, cap

 
 

Blando

Llamp'u

Soft

 
 

Blanquear

Yuraqyachiy

To bleach

 
 

Blasfemo

Hucharimaq

Blaspheemous

 
 

Bobo, ba

Phoqes

Fool, Dunce

 
 

Bocina de caracol

Pututu

Conchahell-trumpet

 
 

Bofetada

Ch'aqla

Slap, blow

 
 

Bola

Lump'u

Ball

 
 

Bolear

Lump'uchay

To chape like a ball

 
 

Bolsa

Ch'uspa

Purse, bag

 
 

Bolsillo

Phaltiki

Purse, pocket

 
 

Bondad

Khuyay

Goodness, Kindness

 
 

Bondadoso, sa

Khuyapayakuq

Kind

 
 

Bonito, ta

Munaycha

Pretty

 
 

Borde

Patan

Border, Rim

 
 

Borla

Puylla

Tassel

 
 

Borra

Qoncho

Yeast

 
 

Borrachera

Machay

Drunkenness, intoxication

 
 

Borracho, cha

Machaq

Drunk, boozy

 
 

Bosque

Sach'allisqa

Wood

 
 

Bostezar

Hanllaykachay

To yawn

 
 

Botar

Wijch'uy

Gast, to throw

 
 

Boticario

Hampi  qhato

Apothecary, Druggist

 
 

Bóveda

Pachamach'ay

Vault

 
 

Box

Saqmanakuy

Boxing

 
 

Bravo

Manchay phiña

Brave

 
 

Brasa

Sansa

Cinder

 
 

Brillante

Chipcheq umiña

Brilliant, shiny

 
 

Brincar

P'itay

To leap, to jump

 
 

Brisa

Iphu wayra

Breeze

 
 

Bromear

Saukakuy

To droll, to joke

 
 

Brotar

Phutuy

To bud, to sprout

 
 

Brujo

Layqa

Sorcerer

 
 

Bruñir

Llimphiy

To burnish

 
 

Buche

Q'oto

Craw or crop, maw

 
 

Bueno

Allin

Good

 
 

Bufón

Pukllaykamayoq

Buffoon, Joker

 
 

Buho

Tuku

(orni) eagle-owl

 
 

Buitre

Kuntur

Vulture

 
 

Bulla

Ch'aqwa

Noise, racket

 
 

Buque

Hatun wampu

Vessel, ship

 
 

Burlar

Pukllakuy, saukay

To ridicule, to fool

 
 

Buscar

Maskay

To seck, to look for

 
 

Buzar

Wayt'ay

(Geol) To dip

 
   

''C''

   
 

Cabal

K'apaq

Exact

 
 

Cabaña

Ch'ujlla

Hut, cottage

 
 

Cabecera

Umutukuy

To noth in sleep

 
 

Cabecilla

Qollana

 Head or leader

 
 

Cabo

K'ujmu

End

 
 

Cachorro

T'ini

Puppy

 
 

Cadáver

Aya

Corpuse

 
 

Cadena

Waskhar

Chain

 
 

Caduco

Muspha machu

Caducous, oid

 
 

Caer

Urmay

To fall

 
 

Cal

Isku

Lima

 
 

Calendario

Wara-qatina

Almanac, calendar

 
 

Calentar

Q'oñichiy

To warm

 
 

Calentura

Ruphariy

Fever or feverishness

 
 

Caliente

Q'oñi

Warm, hot

 
 

Calígrafo

Seq'eq

Calligrapher

 
 

Calumniar

Luti tumpay

To calumniate, to slander

 
 

Calvo

P'aqla uma

Bald

 
 

Callar

Upallay

To keep silence

 
 

Callejón

K'ikllu

Street

 
 

Cama

Puñuna

Bed

 
 

Camino

Ñan

Road

 
 

Camisa

Kusma

Shirt

 
 

Camote

Apichu

Sweet potato

 
 

Campo

Purupampa

Country

 
 

Cana

Soqo

White hair

 
 

Canal

Pincha

Channel, canal

 
 

Canario

Pillku

Canary bird

 
 

Canasta

Isanka

Basket

 
 

Canción

Yarawi

Song

 
 

Candado

P'uti

Pad'ock

 
 

Candela

Nina yauray

Candle, light

 
 

Canje

Chhalay

Exchange

 
 

Canónigo

Apu willka

Canon or prebendery

 
 

Canoro

Suni kunka

Canorous

 
 

Cansado

Sayk'usqa

Weary, Tired

 
 

Cansar

Saik'uchiy

To weary, to tire

 
 

Cantar

Takiy

To sing

 
 

Cántaro

P'uyñu

Jug, jar

 
 

Cantear

K'uiochuy

To (trim the) edge

 
 

Cantero

Rumi ch'eqoq

Stone cutter

 
 

Canto

Taki

Singing, song

 
 

Cantor, ra

Takiq

Singer

 
 

Caña

Wiru

Cane

 
 

Capa

Llaqlla

Cloack, cape

 
 

Capar

Q'oray

To gelt, to emasculate

 
 

Capullo

Mujmu

Bud of a flower

 
 

Caracol

Ch'uru

Snail, conch-shell

 
 

Carbón

K'illimisa

Carbon

 
 

Cárcel

Watay wasi

Prison, jail

 
 

Cardo

Qarwinchu

Thistle

 
 

Carear

Uyanchay

Confront

 
 

Cagador

Q'epeq

Shipper, porter

 
 

Cargar

Q'opiq

To charge, to load

 
 

Claridad

Khuyapayay

Charity

 
 

Cariño

Lulu

Love

 
 

Cariñoso, sa

Lulukuq

Affectionate

 
 

Caritativo, va

Khuyapayakuq

Charitable

 
 

Carne

Aycha

Flesh

 
 

Carpintero

K'ullu llaqllaq

Carpenter

 
 

Carrizo

Soqos

Conmon reer

 
 

Casa

Wasi

House

 
 

Casado, da

Sawasqa

Married

 
 

Cascabel

Chhullchunki

Bell

 
 

Cascada

Phauchi

Cascade, water fall

 
 

Cascajo

Khallka

Gravel, stone chip

 
 

Cáscara

Qara

Rind

 
 

Casi

Yaqa

Almost

 
 

Casto

Llumpaq

Pure

 
 

Catre

Kawitu

Bedstead

 
 

Cavar

T'oqoy

To dig

 
 

Caverna

Mach'ay

Cavern

 
 

Cazar

Chaqoy

To chase, to hunt

 
 

Cebar

Wirayachiy

To fatten

 
 

Cebo

Wira

Tallow, food given animals

 
 

Cecina

Ch'arki

Corned or salted mea

 
 

Cementerio

Aya p'ampana

Cementery

 
 

Cenar

Ch'isin mikhuy

Soup, to have dinner

 
 

Ceniza

Uspha

Ashes

 
 

Centella

Lliphlli

Lighting

 
 

Centenario

Pachajniyoq

Centenary

 
 

Centinela

Punkukamayoq

Sentry, guard

 
 

Centrar

Chaupichay

To center

 
 

Centro

Chaupi

Center of centre

 
 

Cepillar

Thupay

To brush, to plane

 
 

Cepo

Muchuna

Arm, stocks

 
 

Cerca

Sispa

Near

 
 

Cercar

Perqay

To enclose

 
 

Cercado

Kancha

Enclosure

 
 

Cerda

Ch'awar

Horse's hair

 
 

Ceremonia

Haukay

 Ceremony

 
 

Cernícalo

K'illichu

(orni) Kestrel

 
 

Cernidor

Suysuna

Sifter or sieve

 
 

Cerrado

Wesq'asqa

Shut

 
 

Cerrar

Wesq'ay

To close

 
 

Cerro

Orgo

Hill mountain

 
 

Cesar

Tatiy

To cease

 
 

Cetro

Thupa yauri

Sceptre

 
 

Ciática

Q'echu

Sciatica

 
 

Cicatriz

Q'ella

Cicatrice or scar

 
 

Ciego

Ñausa

Blind

 
 

Cielo

Hanaq pacha

Heaven (s)

 
 

Ciempiés

Pachajchaki

Centriped ( e)

 
 

Cierto

Cheqaq

Certain

 
 

Cimiento

Teqsi

Foundation

 
 

Cinturon

Chumpi

Waist, Belt or sash

 
 

Círculo

Muyu

Circle

 
 

Clavar

Ch'antiy

To nail

 
 

Clero

Thupa willka

Clergy

 
 

Coágulo

Khurpu

Clot

 
 

Cobarde

Manchali

Coward (ly)

 
 

Cobardía

Manchapakuy

Cowardice

 
 

Cobre

Anta

Copper

 
 

Cocer

Wayk'uy

To boil, to cook

 
 

Coger

Hap'iy

To cath (up)

 
 

Cohabitar

Ch'oqakuy

To cohabit

 
 

Cojear

wist'uy

To limp

 
 

Cojo

Wist'u

Lame

 
 

Cola

Chupa

Tail

 
 

Colchón

Q'esana

Mattress

 
 

Colegio

Yachay wasi

College, school

 
 

Cólera

Phiñay

Anger

 
 

Colérico,ca

Phiñasqa

Angry

 
 

Colgador

Warkuna

Rack

 
 

Colgar

Warkuy

To hang up or down

 
 

Colina

Muyu orqo

Height, hill, knoll

 
 

Colmillo

Waqsa

Eye-tooth, tusk

 
 

Collar

Walqa

Necklace

 
 

Comenzar

Qallariy

To commence, to begin

 
 

Comer

Mikhuy

To eat

 
 

Comestible

Mikhuna

Eatable

 
 

Comisionado

Kachapureq

Commisioner  or nary

 
 

Cómo

Imaina

How

 
 

Compañero

Pitu masi

Companion, mate

 
 

Componer

Allinchay

To compose, to fix

 
 

Comunidad indígena

Ayllu

Community indians

 
 

Concejal

Aylluq simin

Member  of a council

 
 

Concejo

Ayllu uma

council

 
 

Concluir

Tukuy

To conclude , to finish

 
 

Concha

Ch'uru

Shell

 
 

Cóndor

kuntur, auki

(ori) Cóndor

 
 

Conejo

Qowe

Rabit

 
 

Congregar

Huñuy, tantay

To assemble

 
 

Congreso

Suntur tanta

Congress

 
 

Conocer

Reqsiy

To know

 
 

Conocido, da

Reqsisqa

Acquaintance

 
 

Consolar

lullaykuy

Console

 
 

Consumir

P'uchukay

To consume

 
 

Contar

Yupay

To count

 
 

Contemplar

Qhawararay

To contemplate

 
 

Contestar

Simi Kutichiy

To answer

 
 

Coquetear

Munaymanay

To flirt

 
 

Corazón

Sonqo

Heart

 
 

Corneta

Qeqere

Bugle

 
 

Corona

Pillu

Crown

 
 

Coronación

Pilluchay

Coronation

 
 

Corpus

Willka Raymi

Corpus

 
 

Corredor, ra

Phawaq

Runner

 
 

Correo

Chaski

Poster, mail

 
 

Correr

Phaway

To run

 
 

Cortar

Kuchuy

To cut

 
 

Cosechar

Huñuy

To crop

 
 

Coser

Siray

To sew

 
 

Cosido

Sirasqa

Fastened or sewn

 
 

Cosquilloso

Kullakuq

Tickhsh

 
 

Costal

Kutuma

Sack

 
 

Creador

Kamaq

The creator

 
 

Crear

Kamay

To create

 
 

Crecer

Wiñay

To grow

 
 

Crecido

Wiñasqa

Full grown

 
 

Creer

Iñiy

To believe

 
 

Creíble

Iñina

Beliavable

 
 

Crepúsculo

Rankhi rankhi

Twilght

 
 

Crespo

K'upa

Curied

 
 

Cresta

K'akara

Crest

 
 

Cría

Uña

Brood of animals

 
 

Criado,da

Uywasqa

Servant

 
 

Criar

Uyway

To create, to raise

 
 

Criatura

Wawa

Creature

 
 

Crimen

Q'oma

Crime

 
 

Criminal

Q'omaq

Ciminal

 
 

Cristal

Qespi

Crystal (glass)

 
 

Crudo

Hanku

Raw, crude

 
 

Cruel

Auqa sonqo

Cruel

 
 

Cruz

Chakana

Cross

 
 

Cuadrado

Tawak'uchu

Square

 
 

Cuadrupedo

Tawachaqi

Cuadruped

 
 

Cuál

Mayqem

Which

 
 

Cualquiera

Mayqempas

Any one

 
 

Cuando

Hayk'aq

When

 
 

Cuartel

Walla wasi

Quarter, barracks

 
 

Cuarzo

Qhesqa

Quartz

 
 

Cubrir

Qatay

To cover

 
 

Cuchillo

Kuchuna

Knife

 
 

Cuchillo ceremonial

Tumi

Ceremonial Knife

 
 

Cuento

Willakuy

Tale story

 
 

Cuerno

Waqra

Horn

 
 

Cuero

Qara

Pelt

 
 

Cuesta

Qhata

Hill, slope

 
 

Cuidador, ra

Arariwa

Care taker

 
 

Cuidar

Arariway

To watch over, to take care

 
 

Culebra

Mach'aqway

Snake

 
 

Culpa

Hucha

Faut

 
 

Culpable

Huchayoq

Blamable

 
 

Culpado

Huchachasqa

Guilty, accused

 
 

Culpar

Huchachay

To inculpate

 
 

Cultivar

Chajrachay

To cultivate

 
 

Cumplimiento

Hunt'ay

Accomplishment, fulfillment

 
 

Curar

Hampiy

To cure from a sickness

 
 

Curtir

Ch'amakay

To tan or dress leather

 
 

Curva

Q'ewe

Curve

 
 

Cúspide

Ñauchi

Cusp, top

 
   

''CH''

   
 

Charamosca

Ch'aphra

Brushwood

 
 

Chancro

Wanthi

Chancre

 
 

Charco

P'oyonqo

Pool

 
 

Charlatán

Rimayaspa

Prater, quack chaterbox

 
 

Chicle

Q'ausi

Chewing-gum

 
 

Chicuelo

Erqe

Boy

 
 

Chico

Huch'uy

Little

 
 

Chicote

Sikwana

Whip

 
 

Chicha de maíz

Aqha

Incan beverage made of maiz

 
 

Chiste

Asina

Among, joke, jest

 
 

Chistoso

Asichikuq

Gay, funny , Humorous

 
 

Chocar

Takanakuy

To strike, to collide

 
 

Cholo

Maq'ta, P'asña

Young, woman

 
 

Chorro

Phaqcha

Jef

 
 

Choza

Ch'ujlla

Hut

 
 

Chupado

Ch'onqasqa

Sucked

 
 

Chupar

Ch'onqay

To suck

 
   

''D''

   
 

Danza

Lanlay

Dance

 
 

Dar

Qoy

To give (in)

 
 

Debajo

Pachampi

Beneath

 
 

Débil

Tiuta

Feeble

 
 

Decir

Niy

To say

 
 

Declarar

Willakuy

To declarate

 
 

Decolorar

T'oqrayachiy

To fade

 
 

Dedo

Rauk'a

Finger

 
 

Defender

Amachay

To defend

 
 

Defensor

Amachaq

Defender

 
 

Degollar

Ñak'ay

To behead

 
 

Dejar

Saqey

To leave

 
 

Delgado

Ñañu

Thin

 
 

Delirar

Musphay

To be or become delirious

 
 

Demente

Hat'upa

Demented

 
 

Demonio

Supay

Demon

 
 

Demorar

Unay

To delay

 
 

Dentista

Kiru kamayoq

Dentist

 
 

Derecha

Paña

Right, hand or side

 
 

Derramar

T'akay

To pour out, to spread

 
 

Derredor

Muyuriqnintin

Around

 
 

Derrotar

Qotuy

To defeat

 
 

Derruir

Thuniy

To demolish

 
 

Desabrido

Q'ayma

Tasteless

 
 

Desgraciado

Atitaya

Disgraced, wretched

 
 

Desamoroso

Mana munakuq

Loveless

 
 

Desaparecer

Chinkay

To make dissapear

 
 

Desatar

Paskay

To untie

 
 

Descalzo

Q'alachaki

Barefoot

 
 

Descansar

Samaykuy

To rest

 
 

Desconocido

Mana reqsisqa

Stranger

 
 

Desgajar

K'allmay

To sliver, to chop

 
 

Desgranar

Muchhay

To tresh

 
 

Desigual

Ch'ulla

Unequal

 
 

Desnudar

Llat'anay

To strip off

 
 

Desollado

Lluch'usqa

Unskinned

 
 

Desordenar

Rawiy

To disorder

 
 

Despacio

Allillamanta

Slowly

 
 

Despedir

Kacharpay

To emit, to say good bay

 
 

Despeñar

Qaqapachiy

To precipitate, push off a cliff

 
 

Desperdiciar

Usuchiy

To squander, to waste

 
 

Despertar

Rikch'ariy

To awake (n)

 
 

Deuda

Manu

Debt

 
 

Devolver

Kutichiy

To return

 
 

Diablo, bla

Saqra

Devil

 
 

Día

P'unchay

Day

 
 

Dibujo

Seq'e

Design

 
 

Dicha

Sami

Hapiness

 
 

Diente

Kiru

Tooth

 
 

Difícil

Sasa

Difficult

 
 

Dificultar

Sasachay

To obstruct

 
 

Difunto

Aya

Defunt, dead

 
 

Diligente

K'uchi

Diligent

 
 

Diluir

Unuyachiy

To dilute

 
 

Dios

Pacha kamaq

God

 
 

Discurso

Hamut'asqa apurimay

Speach

 
 

Disminuir

Pisiyachiy

To diminish, to decrease

 
 

Distante

Karu

Distant

 
 

Distribuir

Rakiy

To distribute

 
 

Dividir

Phakmiy

To divide

 
 

Divieso

Ch'upu

Furuncle

 
 

Doblar

Taparay

(Make) double, To fold

 
 

Docto

Hamaut'a

Learned

 
 

Dolencia

Nanay

Aching, pain illness

 
 

Domesticar

Chitachay

To tame

 
 

Doncella

Llump'aq warmi

Maid, virgin

 
 

Dorado

Qorichasqa

Gilt

 
 

Dormir

Puñuy

To sleep

 
 

Dudar

Iskayay

To doubt

 
 

Dulce

Misk'i

Sweet

 
 

Duro

Ch'illa

Hard

 
   

''E''

   
 

Eclipse

Inti, Killa tutayay

Eclipse

 
 

Eco

Qati rimaq

Echo

 
 

Echar

Hich'ay

To pour

 
 

Edad

Wata yupay

Age

 
 

Edificar

Hatarichiy

To edify, to build

 
 

Educación

Runachakuypaq yachay

Education

 
 

Educador

Yachachiq

Instructor

 
 

Educando

Yachay chaskiq

Pupil

 
 

Educar

Runayachiy

Educate

 
 

Efigie

Rikch'ay

Effigy, statue

 
 

Ejercitar

Ruwaykachay

Exercise, to drill

 
 

El

Pay

He

 
 

Elástico

Chutakuq

Elastic (al)

 
 

Elevar

Hoqaririy

To raise

 
 

Elocuente

Ñujchu rimaq

Eloquent

 
 

Ellos,llas

Paykuna

They

 
 

Embalsamador

Aych'awiq

Embalmer

 
 

Embalsamar

Aych'awiy

To embalm

 
 

Embarazada

Chichu

Pregnant

 
 

Embarazador

Chichuyachiq

Embarrasing, difficult

 
 

Embarrar

T'uruwan llonqhey

To cover with mud

 
 

Embellecer

Sumaqyachiy

To beautify

 
 

Embolsar

Wayaqay

To purse, to bag

 
 

Emborrachar

Machay

To intoxiccate

 
 

Embriagar

Machachiy

To inebriate

 
 

Embrollar

Pantachiy

To (en) tangle, to fool

 
 

Embrutecer

Uywayapuy

To stupify

 
 

Emigrante

Mitma

Emigrant

 
 

Empapar

Hoq'ochay

To imbibe

 
 

Emparentar

Aylluchay

To relate

 
 

Empedrar

Rumi t'aqtay

To pave

 
 

Empezar

Qallariy

To begin

 
 

Empinar

Hink'iy

To raise

 
 

Emplumar

Phuruchachiy

To feather

 
 

Empobrecer

Wajchayay

To impoverish

 
 

Empollar

Oqllay

To brood

 
 

Empujar

Tanqay

To push

 
 

Enajenación

Yuyaychinkay

Allenation

 
 

Enajenado

Waq'a

Mad

 
 

Enamorar

Waylluy

To make love

 
 

Enano

Ch'ukchu, sit'i

Dwarf, midget

 
 

Encabezar

Umallikuy

To head or lead

 
 

Encajar

Winay

To thrust exactly

 
 

Encantar

Wajiy

To enchant

 
 

Encarar

Uyanchay

To face

 
 

Encargar

Kunay

Recomend

 
 

Encender

Yaurarichiy

To light

 
 

Encerrar

Wisq'ay

To shut up

 
 

Encontrar

Tariy

To meet, to find

 
 

Encorvar

K'umuchiy

To bend

 
 

Encrespar

K'upachay

To curl

 
 

Encrudecer

Hankuyachiy

To make half cooked

 
 

Endeudarse

Manuyay

To contract debts

 
 

Endiosar

Willkachay

To deify

 
 

Enemigo

Auqa

Enemy, foe

 
 

Enfermar

Onqoy

To fall ill or sick

 
 

Enfermizo

Onqoyli

Sick-stricken

 
 

Enfriar

Chiriyay

To cool

 
 

Engañar

Yukay

To deceive

 
 

Engendrar

Churiyay

(Be) get, To beget

 
 

Engordar

Wirayay

To get fat

 
 

Engrosar

Rakhuyay

To make o brecome large

 
 

Enlucir

Llusk'ayachiy

To plaster

 
 

Enmarañar

Ch'arwiy

To tangle (as hair)

 
 

Enmascarar

Saiñatay

To mask

 
 

Enojar

Phiñakuy

To vex, to scold

 
 

Enriquecer

Qhapaqyay

To enrich

 
 

Enrollar

K'uyuy

To roll

 
 

Enseñar

Yachachiy

To teach

 
 

Ensuciar

Qhellichay

To stain, to soil

 
 

Entrar

Haykuy

To enter

 
 

Enturbiar

Q'atachay

To muddle

 
 

Enviar

Apachiy

To send (forth or out)

 
 

Envidia

Chikikuy

Envy

 
 

Envidiar

Chikikuy

To envy

 
 

Envolver

P'istuy

To map

 
 

Equivocar

Pantay

To mistake

 
 

Erial

Purun

Unplowed, or barren land

 
 

Errado, da

Pantasqa

Mistaken

 
 

Esbelto

Sijllankama

Tall shout

 
 

Escarabajo

Akatanqa

Beetle

 
 

 Escarbar

Hasp'iy

To scrape, to scraton

 
 

Escarcha

Chhulla

Frost

 
 

Escaso

Pisi

Scarre

 
 

Escoba

Pichana

Broom

 
 

Escoger

Ajllay

To chose

 
 

Escogida

Ajllasqa

Selected

 
 

Esconder

Pakay

To hide

 
 

Escondido

Pakasqa

Hidden

 
 

Escondite

Chinkana

Lurking-place, hide awy

 
 

Escoria

Choqe aka

Dress

 
 

Escuchar

Uyapay

To listen

 
 

Escudo

P'ulqanqa

Shield

 
 

Escuela

Yachaywasi

School

 
 

Escupidera

Thoqana

Spitton

 
 

Escupir

Thoqay

To spit

 
 

Ese(a) (pl.  esos,esas)

Pay, paykuna, chay, chaykuna

That,pl. Those

 
 

Esfera

Muyu, lonq'o

Sphere

 
 

Esforzado

Kallpanchakuq

Vigorous

 
 

Esforzar

Kallpachay

To strengthen

 
 

Espada

Chuki

Sword

 
 

Esparcido

Ch'eqerisqa

Scattered

 
 

Esparcir

Ch'eqerichiy

Scatter

 
 

Espejo

Lirpu

Looking glass, mirror

 
 

Esperar

Suyay

To hope, to wait

 
 

Espesar

Thankuy

To thicken

 
 

Espeso

Thanku

Thick

 
 

Espía

Qhamiyaq

Spy

 
 

Espiga

Parwa

Spike or ear grain

 
 

Espina

Kiska

Thorn

 
 

Esposo

Qosa

Husband

 
 

Espuma

Phosoqo

Froth, foam

 
 

Espumar

Phosoqoy

To skim

 
 

Espurio, ria

Q'aqa churi, ususi

False

 
 

Esputo

Qhoto

Spittle

 
 

Esqueleto

Saqru

Skeleton

 
 

Estaca

Takarpu

Stake

 
 

Estacar

Takarpuy

To stake, to peg

 
 

Estandarte

Suntur, pauqar

Standard, ensign

 
 

Estar

Kay

To be

 
 

Estéril

K'auka

Sterile

 
 

Estertor

Qharsa

Rattle in the throat

 
 

Estío

Qarway

Summer

 
 

Estirar

Chutay

To dilate, to strecht

 
 

Estornudar

Achhiy

To sueeze

 
 

Estrangular

Seq'oy

To strangle

 
 

Estrella

Ch'aska

Star

 
 

Estrujar

Q'apiy

To press, to crush

 
 

Eterno

Wiñay

Eternal

 
 

Evaporar

Wajsiy

To evaporate

 
 

Exacto

K'apaj

Exact

 
 

Exhibir

Rikhurichiy

To exhibit

 
 

Explosión

T'oqyay

Explosión

 
 

Exprimir

Ch'arway

To squeeze or press

 
 

Expulsar

Qarqoy

To expel

 
 

Exterminio

Tukukuy

Extermination

 
 

Extinguir

P'uchukay

To quench, to extinguish

 
 

Extraer

Sik'iy

To extract

 
 

Extranjero

Hawa runa

Foreign

 
 

Extraño

Mana reqsisqa

Stranger

 
   

''F''

   
 

Fal so

Pallqo

False

 
 

Fallecimiento

Wañuy

Decease

 
 

Familia

Ayllu

Family

 
 

Farrear

Q'ochukuy

To revel

 
 

Fastidiar

Amiy

To excite disgust

 
 

Fatiga

Hahatiy

Fatigue

 
 

Fausto

Samiyoq

Fortunate

 
 

Favorecer

Khuyapay

To favour

 
 

Felicidad

Sami

Hapiness

 
 

Feo

Millay

Ugly

 
 

Fermentar

Poqoy

Ferment

 
 

Fértil

Qhecha

Fertile

 
 

Fertilizar

Qhechachay

To entertain

 
 

Fiambre

Qoqau

Cold-lunch for trips

 
 

Filo

Ñauch'i

Edge

 
 

Fin

Tukukuy

End (ing)

 
 

Flaco

K'aso, toqte

Thin

 
 

Flacucho

Toqteko

Lanky

 
 

Flamear

Raphapapay

To flame

 
 

Flauta

Qena

Flute

 
 

Flecha

Wach'i

Arrow

 
 

Flechar

Wach'iy

To dart

 
 

Flema

Llausa

Phlegm

 
 

Flojo

Naq'o, waya

Looes, lar

 
 

Flor

T'ika

Flower

 
 

Florear

T'ikachay

To flower

 
 

Florido

Inkill

Florid

 
 

Fogata

Qonuy

Bonfire

 
 

Fogón

Q'oncha

Hearth

 
 

Fortaleza

Pukara

Fortitude

 
 

Forzudo

Kallpasapa

Strong

 
 

Fracción

Phajmi, p'aki

Fraction

 
 

Fraccionar

Phajmiy, p'akiy

To fractionate

 
 

Fragancia

Qontuy

Fragance

 
 

Fraternidad

Wayqechanasqa

Fraternity

 
 

Frío

Chiri

Cold

 
 

Fruta

Añawi

Fruit

 
 

Fruto

Ruru

Fruit, seed

 
 

Fuego

Nina

Fire

 
 

Fuerza

Kallpa

Force ( fulness)

 
 

Futuro

Jamuq

Future

 
   

''G''

   
 

Gacho

K'umu

Curvete

 
 

Gago

K'aku, ajllu

Stutterer

 
 

Galga

K'umpa, q'orma

Boulder

 
 

Gallina

Wallpa

Hen

 
 

Gallo

K'anka

Cock

 
 

Garza

Waq'ar

Heron

 
 

Gato

Michi

Cat

 
 

Gemir

Phutiy

To groan

 
 

General

Wamink'a

General

 
 

Gente

Runa

People

 
 

Geografía

Pachakiwa

Geography

 
 

Germinar

Ch'ijchiy

To germinate

 
 

Gigantón

Hawaq'ollay

Giant cactus

 
 

Gloria

Kusi qellpu

Glory

 
 

Gobernante

Kamachiq, kamayoq

Governing

 
 

Gobernar

Kamachiy

To govern

 
 

Golondrina

Khallwa

Swallow

 
 

Gordo

Wiraspa

Fat

 
 

Gota

Sut'uy

Drop of liquid

 
 

Grada

Pata-pata

Stairway, steps

 
 

Grande

Hatun

Large

 
 

Granizo

Chikchi

Hail

 
 

Grano

Ruru

Grain

 
 

Gratis

Yanqan

Free

 
 

Gritar

Qapariy

To shout

 
 

Gritería

Qaparqachay

(out) cry

 
 

Grueso

Rakhu

Bulky

 
 

Guardador

Waqachaq

Keeper, garetaker

 
 

Guardar

Waqachay

To keep

 
 

Guerra

Auqatinkuy

War (fare)

 
 

Guía

Reqsicheq

Guide

 
 

Gusano

Kuru

Worm

 
   

''H''

   
 

Habitación

Wasi

Dwelling

 
 

Hablar

Rimay

To speak

 
 

Hacer

Ruway

To create

 
 

Hacinamiento

Qota

(ac) acumulation

 
 

Hacinar

Qotuy

(agr) to stack or pile up sheaves

 
 

Halcón

Waman

Hawk

 
 

Hambre

Yarqay

Hunger

 
 

Hambriento

Yarqasqa

Hungrey

 
 

Haragán

Usuri, qella

Idler

 
 

Harina

Hak'u

Flour

 
 

Harto

Askha

Much

 
 

Hechicero

Layqa

Witch

 
 

Hechizar

Layqay

(Be) witch

 
 

Helado

Qasasqa

Frozen

 
 

Helar

Qasay

To congel, to freeze

 
 

Helecho

Raki-raki

Fern, brake

 
 

Hembra

China

Female

 
 

Herido, da

K'irisqa

Wounded

 
 

Herir

K'iriy

To wound

 
 

Hermana

Pana

Sister

 
 

Hemano

Wayqe

Brother

 
 

Hermosura

Sumaimana

Beauty

 
 

Hervido

T'impusqa

Borled

 
 

Hervir

T'impuy

To boil

 
 

Hielo

Chullunku

Ice

 
 

Hierba

Qora

Grass

 
 

Hijo

Churi

Son

 
 

Hija

Ususi

Daughter

 
 

Hilar

Puskay

To spin

 
 

Hilo

Q'ayto

Thread

 
 

Hinchado

Punkisqa

Swollen

 
 

Hinchar

Punkiy

To inflate, to swell

 
 

Hipo

Hik'iy

Hypo

 
 

Hipócrita

Pallqo

Hypocritical

 
 

Homicida

Runa sipiq

Homicidad

 
 

Homónimo

Sutimasi

Homonymus

 
 

Honda

Warak'a

Sling

 
 

Hondear

Warak'ay

To sling

 
 

Hongo

Qoncha

(bot) Mushroom

 
 

Hormiga

Sisi

Ant

 
 

Horror

Q'aqcha

Horror

 
 

Horroroso

Q'aqchayoq

Horrible

 
 

Hospedar

Qorpachay

To lodge

 
 

Hospicio

Qorpawasi

Asylum

 
 

Hospital

Onqoqpaq wasi

Hospital

 
 

Hoy

Kunan

Today

 
 

Hoyo

P'ujru

Hole

 
 

Hueco

T'oqo

Hollow

 
 

Huérfano

Wajcha

Orphan

 
 

Huerto

Muya

Orchard

 
 

Hueso

Tullu

Bone

 
 

Huevo

Runtu

Egg

 
 

Huir

Ayqey

To flee

 
 

Humano

Runasonqo

Humane, human

 
 

Humear

Q'osñiy

To smoke

 
 

Humedad

Hoq'o

Humidity, wet

 
 

Humedecer

Hoq'oy

To moisten

 
 

Humilde

Ullphu

Meek, humble

 
 

Humillar

Ullphuchiy

To humiliate

 
 

Humo

Q'osñi

Smoke

 
 

Huraño

T'illa

Shy

 
   

''I''

   
 

Idéntico

Kaqlla

Identic (al)

 
 

Idilio

Wayllunakuy

Idyl

 
 

Idioma

Runa simi

Language

 
 

Ignorante

Samp'a runa

Ignorant

 
 

Ignorar

Mana yachay

To be ignorant of

 
 

Igual

Kuska

Equal

 
 

Igualar

Kuskachay

To equal (ize)

 
 

Ilegal

Mana chanin

Illegal

 
 

Ilimitado

Mana tupuyoq

Unlimited

 
 

Iluminar

K'anchariy

To illumin (at)

 
 

Imán

Wini

Iman

 
 

Imitar

Yachapayay

To imitate

 
 

Imperceptible

Mana rikuy

Imperceptibly

 
 

Imperdonable

Mana pampachayniyoq

Unpardonable

 
 

Impetuoso

Apuskachaq

Impetuous

 
 

Imponente

Atipayniyoq

Imposing

 
 

Imposible

Mana atina

Impossible

 
 

Improvisar

Qonqaymanta hamut'ay

To improvise

 
 

Incansable

Maba sayk'uq

Indefatigable

 
 

Incendiar

Kanaykuy

To set on fire

 
 

Incesante

Mana thaniq

Incessant

 
 

Incestuoso

Ayllun qhenchachaq

Incestuous

 
 

Inclinar

K'umuykuy

To incline

 
 

Inconcluso

Mana tukusqa

Unconcluded

 
 

Indiferente

Mana alauniyoq

Indifferent

 
 

Inerte

Wañu wañu

Inert

 
 

Infeliz

Tapya

Unhappy

 
 

Infierno

Ukhu pacha

Hell

 
 

Infinito

Mana tukukuyniyoq

Infinite

 
 

Inhumar

Aya p'ampay

To bury

 
 

Injertar

Ch'atay

To (in) graft

 
 

Inmediatamente

Kikin tuypi

Inmediately

 
 

Inocente

Llump'aq

Innocent

 
 

Inseparable

Mana t'aqakuq

Inseparable

 
 

Insípido

Q'ayma, ch'apa

Insipid

 
 

Insultar

K'amiy

To insult

 
 

Inteligente

Yuyaysapa

Intelligent

 
 

Interior

Ukhu

Interior

 
 

Interrumpir

Tatichiy

To interrupt

 
 

Introducir

Haykuchiy, sat'iy

To introduce

 
 

Inútil

Ñuskhu

Inutile, useless, good for nothing

 
 

Invisible

Mana rikuy

Invisible

 
 

Isla

Wat'a

Isle

 
 

Ir

Riy

To go

 
 

Izquierda

Lloq'e

Left-hand

 
   

''J''

   
 

Jabón

Ch'aqo

Soap

 
 

Jabonar

Ch'aqoy

To scap, to sud

 
 

Jadear

Hahatiy

To pant

 
 

Jardín

Pauqar

Garden

 
 

Jardinero

Pauqar kamayoq

Gardener

 
 

Jefe

Qollana

Chief (tain)

 
 

Jilguero

Ch'ayña

(orni), goldfinen

 
 

Jorobado

Qhopo

Crooked

 
 

Joven

Wayna

Young

 
 

Juego

Pujllay

Play

 
 

Juez

Kuskachaq

Judge

 
 

Jugar

Pujllay

To play

 
 

Jurar

Sullullchay

To swear

 
 

Jurisdicción

K'iti

Jurisdiction

 
 

Justicia

Paqtay

Justice

 
 

Justificar

Chaninchay

To justify

 
 

Jugo

Hillu

Juice

 
   

''L''

   
 

Labrador

Allpa llank'aq

Farmer, peasant

 
 

Labriego

Chajraq

Rustic, peasant

 
 

Lactar

Ñuñuy

To nurse

 
 

Ladera

Qhata

Declivity, mountain side

 
 

Ladrón

Suwa

Thierf

 
 

Legaña

Ch'oqnñi

Eye slime

 
 

Lagartija

Qaraywa

Small lizard

 
 

Lágrima

Weqe

Tear

 
 

Laguna

Qocha

Legoon, lake

 
 

Lamer

Llaqway

   
 

Lana

Millma

Wool

 
 

Lascivo

Ch'oqa

Lascivious

 
 

Látigo

Soq'ana

(horse) whip

 
 

Lavar

T'aqsay

To wash (sway)

 
 

Leche

Ñukñu

Milk

 
 

Lechón

Q'aspa

Sucker, roast

 
 

Leña

Llant'a

Five-wood

 
 

Ley

Kamachi qelqa

Law

 
 

Ligero

K'uchi

Light, fast

 
 

Límite

Saywa

Limit

 
 

Limpiar

Pichay

To clean

 
 

Limpio

Ch'uya

Clean

 
 

Lirio

Hamanq'ay

Lily

 
 

Loco

Waq'a

Mad

 
 

Locura

Waq'ayay

Madness

 
 

Lodo

Leq'e

Mud

 
 

Lodoso

Leq'eyasqa

Muddy

 
 

Lombriz

K'uyka

(Earth) worm

 
 

Lucero

K'atachilla

Morning

 
 

Luchar

Churanakuy

To fight

 
 

Luna

Killa

Moon

 
 

Lunar

Ana

Mole

 
 

Luz

K'anchay

Light

 
   

''LL''

   
 

Llaqa

K'iri, choqri

Ulcer

 
 

Llamar

Waqyay

To call

 
 

Llave

Chhullu

Key

 
 

Llenar

Hunt'ay

To fill, four out

 
 

Lleno

Hunt'a

Full

 
 

Llevar

Apay

To carry

 
 

Llorar

Waqay

To weep, to cry

 
 

Llorón

Waqaych'urun

Crying with, littlegaus, crybaby

 
 

Llover

Paray

To rain

 
 

Lluvia

Para

Rain

 
   

''M''

   
 

Machucar

Saqtay

To found

 
 

Madera

K'ullu

Wood

 
 

Madre

Mama

Mother

 
 

Madurar

Poqoy

To ripen

 
 

Maduro

Poqosqa

Mature, ripe

 
 

Maestro

Yachacheq

Teacher, instructor

 
 

Maíz

Sara

(bot) Maiza, corn

 
 

Maizal

Sara chajra

Corn-field

 
 

Mal

Mana allin

Bad

 
 

Maldecir

Ñakay

To damm, to curse

 
 

Maldito

Ñaqasqa

Accursed

 
 

Manco

Ñuk'u

Handless, One handed

 
 

Manchar

Qhellichay

To satin, to spot

 
 

Manta

Phullu

Blanket, shawl

 
 

Mañana

Paqarin

Morning

 
 

Mar

Mama qocha

Sea, ocean

 
 

Mariposa

Pillpinto

Butterfly

 
 

Marlo

Q'oronta

Corconb

 
 

Mármol

Pachar

Marble

 
 

Matar

Wañuchiy

To kill

 
 

Matrimonio

Saway, masachakuy

Marriage

 
 

Médico

Hampiq

Medical, doctor

 
 

Medir

Tupuy

To measure

 
 

Meditar

Yuyaymanay

To meditate

 
 

Menear

Qaywiy

To (be) stir

 
 

Menor

Sullk'a

Little younger, junior

 
 

Mentir

Llullakuy

To lie

 
 

Mentiroso

Llulla

Liar

 
 

Menudo

Ñut'u

Small

 
 

Mesa

Hamp'ara

Table

 
 

Metal

Choqe

Metal

 
 

Mezclar

Chhaqroy

To mix

 
 

Minero

Choqeqhawa

Mining, miner

 
 

Mirar

Qhaway

To look

 
 

Mitad

Kuskhan

Half

 
 

Moco

Qhoña

Mucus, Snot

 
 

Mojado

Ch'aran

Sodden, wet

 
 

Mojar

Ch'aranchay

to wet

 
 

Moler

Kutay

To grind

 
 

Momento

Tuy

Moment

 
 

Mono

K'usillo

Monkey

 
 

Monarca

Inka

Monarch

 
 

Monasterio

Akllawasi

Monastery

 
 

Monje

Aklla

Nun

 
 

Montaña

Yunka

Mountain

 
 

Morder

Kaniy

To bite

 
 

Morir

Wañuy

To die, to expire

 
 

Mosca

Ch'uspi

(house) Fly

 
 

Moscardón

Wayronqo

Hornet

 
 

Moscón

Chiririnka

Large fly

 
 

Mosto

Upi

Must, new drink

 
 

Mozo,za

Wayna, sipas

Young, youthful

 
 

Mundo

Teqsimuyu

World

 
 

Música

Takiri

Music

 
 

Músico

Yarawiq

Musician

 
   

''N''

   
 

Nacer

Runa paqariy

To be born

 
 

Nadar

Wayt'ay

To swim

 
 

Natural

Llaqtayoq

Natural, native

 
 

Necesidad

Muchuy

Necessity, need

 
 

Necrópolis

Mak'a mach'ay

Necropolis

 
 

Negar

Mananchay

To deny

 
 

Nido

Q'esa

Nes

 
 

Nieve

Rit'i

Snow

 
 

Nieto

Haway

Grandson

 
 

No

Manan

No, Not

 
 

Noche

Tuta

Night

 
 

Nombre

Suti

Name

 
 

Novio, viaç

Waynaq masachakuq

(Bride) groom

 
 

Nube

Phuyu

Cloud

 
 

Nublado

Phuyurayasqa

Cloud(y)

 
 

Nuevo, va

Musuq

New

 
 

Número

Yupana

Number

 
   

''Ñ''

   
 

Ñato

Qhoro

Flat nosed

 
   

''O''

   
 

Obeso

Oqocho

Obese,Fatty

 
 

Obrero

Llank'aq

Workman, labourer

 
 

Oblicuo

T'ijso

Oblique, slanting

 
 

Obscuridad

Tutayaq

Obscurity, darkness

 
 

Obscuro

Tuta

Obscure, dark

 
 

Obsequio

Qokuy

treat, present

 
 

Ocioso

Qasilla kausaq

Idle

 
 

Ocultar

Pakay

To hide

 
 

Oculto,ta

Pakasqa

Secret, hidden

 
 

Oído

Rinri

Sense of hearing

 
 

Oír

Uyariy

To hear

 
 

Oler

Muskiy

To smell

 
 

Olor

Q'apay

Scent

 
 

Olvidar

Qonqay

To forget

 
 

Olla

Manka

Pot

 
 

Ombligo

Pupu

Navel

 
 

Oreja

Rinri

Kar

 
 

Origen

Qallariy

Origin (ation)

 
 

Orín

H'ispay

Urine

 
 

Orinar

Hisp'ay

To urinete, to make water

 
 

Oro

Qori

Gold

 
 

Oso

Ukuku

Bear

 
   

''P''

   
 

Padre

Tayta

Father

 
 

País

Suyu

Country

 
 

Paisano

Llaqtamasi

Of the same country, country man

 
 

Paja

Ichhu

Straw

 
 

Pájaro

Pichiw, pisqo

Bird

 
 

Palma

Chunta

(bet) Palm

 
 

Palo

K'aspi

Stick

 
 

Paloma

Urpi

Pigeon

 
 

Pan

T'anta

Bread

 
 

Pañal

Akawara

Diaper

 
 

Parado, da

Sayasqa

Slow, stopped

 
 

Paraíso

Kusi-pauqar

(gardene of) Paradise

 
 

Parir

Wachay

To give birth

 
 

Pasear

Puriykachakuy

To take a walk

 
 

Paso

Thatkiy

Pace, ambling, step

 
 

Pastar

Michiy

To pasture, to tend

 
 

Pasto

Q'achu

Pasture(ground)

 
 

Pastor

Micheq

Shepherd (ess)

 
 

Patear

Hayt'ay

To kick, coll

 
 

Paz

Qai kausay

Peace

 
 

Pecado

Hucha

Sin

 
 

Pecar

Huchallikuy

To sin

 
 

Pecoso

Ch'eqche uya

Frecky, freckeld

 
 

Pedir

Mañay

To ask

 
 

Pedregoso

Rumi ranra

Rocky

 
 

Pegadizo, za

K'askapakuy

Sticky

 
 

Pegar

Maqay

To beat

 
 

Peinar

Ñaqchay

To comb

 
 

Peine

Ñaqch'a

Comb

 
 

Peje

Challwa

Fish

 
 

Pelear

Maqanakuy

To fight

 
 

Peludo

Chujchaspa

Hairy

 
 

Pellejo

Qara

Skin, pelt

 
 

Pellizcar

T'ipiy

To pinch

 
 

Penar

Llakikuy

To suffer pain

 
 

Penitente

Ñak'ariq

Penitent

 
 

Pensar

Yuyaykuy

To (be) think

 
 

Pensativo, va

Yuyaymanaq

Pensive, Thoughtful

 
 

Peña

Qaqa

Rock

 
 

Peñón

Wank'a

Rock bouder

 
 

Perdiz

Lluthu

(orni) Partridge

 
 

Perfumar

Q'apachiy

To perfume

 
 

Perfume

Q'apay

Perfum

 
 

 Perla

Umiña

Pearl

 
 

Perro

Alqo

Dog

 
 

Pervertir

Waqllichiy

To pervert

 
 

Pesado,da

P'anra, llasa

Heavy

 
 

Pesar

Llasay

To weeigh

 
 

Pescar

Challway

To fish

 
 

Pico

Chhuruna

Beak of a bird

 
 

Picotear

Ch'aptay

To beak, to peck

 
 

Pichón

Malqo

Young pigeon

 
 

Piedra

Rumi

Stone

 
 

Pintar

Llimphiy

To (be) paint

 
 

Pintor, ra

Llimphiq

Painter

 
 

Pintura

Llimphi

Painting

 
 

Pinza

Sik'ina

Clamp, tweezers

 
 

Piojo

Usa

Louse

 
 

Piojoso

Usaspa

Lousy

 
 

Pisar

Saruy

To tread

 
 

Pito

Chilo

Pipe, whistle

 
 

Pipa

Hak'akllu

(orni) woodpecker

 
 

Placer

Q'ochurikuy

Pleasure

 
 

Planta

Yura

Plano

 
 

Plata

Qolqe

Silver

 
 

Platero

Qolqemanya

Silversmith

 
 

Plato

P'uku

Dish, plate

 
 

Plaza

Kancha

Square

 
 

Plomada

Haypaychi

Artificer's, plumb line

 
 

Plomo

Titi

Lead (metal)

 
 

Pluma

Phuru

Feather

 
 

Poblar

Llaqtachay

To populate

 
 

Pobre

Mana imayoq

Poor

 
 

Podar

K'allmay

To prune

 
 

Poderoso

Atipayniyoq

Powerful

 
 

Podrido

Ismusqa

Putrid, torren

 
 

Poema

Harawi

Poem

 
 

Poeta

Harawiq

A poet

 
 

Policía

Llaqta kamayoq

Police

 
 

Polilla

Thuta

(clothes) moth

 
 

Polvareda

Allpa, q'osñi

(cloud of) dust

 
 

Pollo

Chiuchi

Chicken

 
 

Poner

Churay

To put (on)

 
 

Pordiosero,ra

Uskakuq

Beggar

 
 

Porque

Imarayku

Because

 
 

Portero,ra

Punkukamayoq

Porter

 
 

Portillo

Q'asa

Aperture, gate

 
 

Prado

Inkil

Meadow

 
 

Precioso.sa

Ima munay

Precious, Lovely

 
 

Preguntar

Tapuy

To ask

 
 

Preñez

Chichuyay

Pregancy

 
 

Prestar

Mañay

To lend

 
 

Primavera

Chirau pacha

Spring (time)

 
 

Primero,ra

Hoq ñeqen

First

 
 

Primogénito

Phiwi

Primogenital, firstborn

 
 

Principal

Sapaichasqa

Principal

 
 

Príncipe

Auki

Prince

 
 

Principio

Qallariy

Begining

 
 

Prisión

Watay-wasi

Prison, jail

 
 

Probar

Malliy

To try

 
 

Producir

Ruruy

To produce

 
 

Prohijar

Curichakuy

To adopt

 
 

Propietario, ria

Kaqniyoq

Propietary

 
 

Providencia

Munayniyoq, ruwayniyoq

Providence

 
 

Provincia

Hathun k'iti

Province

 
 

Puchero

T'impu

A sort of meal

 
 

Puente

Chaka

Bridge

 
 

Puerta

Punku

Door, doorway

 
 

Puerto

Riti q'asa

Port, pass

 
 

Pulga

Piki

Flea

 
 

Pulir

Llusk'ayachiy

To polish

 
 

Pulpa

Phatu aycha

(anat) Pulp

 
 

Pulsera

Sipi

(Jewel) Bracelet

 
 

Puñado

Haptay

A handful

 
 

Puñetazo

Saqmay

Fistouff (coll)

 
 

Puño

Saqmay

Firstblow

 
 

Purpurina

Qori llimphi

Fine metal powder

 
 

Pus

Q'ea

(med) pus

 
 

Putrefacción

Ismuy

Putrefacction, rotheness

 
   

''q''

   
 

Quebrada

Qheswa

Ravine, gorge

 
 

Quebradizo, za

P'akinayakuq

Brittle

 
 

Quebrado, da

P'akisqa

Broken

 
 

Quebrar

P'akiy

To crush, to brake

 
 

Quedar

Qhepay

To stay

 
 

Quemado

Ruphasqa

Burnt

 
 

Quemar

Ruphachiy

To burn

 
 

Querer

Munay

To want

 
 

Querido

Munasqa

Dear

 
 

Quitar

Qechuy

To take away

 
 

Quitasol

Achiwa

Parasol

 
   

''R''

   
 

Rabiar

Phiñakuy

To be in rage

 
 

Rabo

Chupa

Tail

 
 

Raído

Morq'osqa

Worn out, shabby

 
 

Raíz

Saphi

Root

 
 

Rajar

Ch'eqtay

To split

 
 

Ramada

Hap'aka

Shead

 
 

Ramo

K'into, waita

Nosegay, wranch

 
 

Rana

K'ayra

(Zool) Frog

 
 

Rápido, da

Utqhay

Rapid

 
 

Raposa

Unkaka

Female, Box

 
 

Raptar mujer

Warmi suway

To carry away by violence, to abduct

 

Rareza

Wamaq kuti

Rarity

 
 

Rosar

Chaqmay

To pray

 
 

Rascar

Hasp'iy

To scratch

 
 

Rasguñar

Hallp'iy

To scratch

 
 

Raspar

Khituy

To erase

 
 

Ratero,ra

Huch'uy suwa

Pickpocket, petty thief

 
 

Ratón

Huk'ucha

Mouse

 
 

Raya

Seq'e

Stroke, line

 
 

Rayado, da

Seq'esqa

Lineate (d), lined

 
 

Rayo

Choqe hillap'a

Ray of light, light ning

 
 

Realidad

Cheqaq

Reality

 
 

Rebuscar

Maskapay

To search carefully

 
 

Recibir

Chaskiy

To receive

 
 

Recién

Chayraq

Recently

 
 

Recoger

Pallay

To pick up

 
 

Recordar

Yupariy

To remind

 
 

Rededor

Muyuriqnintin

Around

 
 

Redondo,da

Muyu

Round

 
 

Refunfuñar

Phususuyuy

To snarl

 
 

Regador

Qarpaq

Waterer

 
 

Regar

Qarpay

To water

 
 

Rehervir

T'impupachiy

To boil again

 
 

Reina

Qoya

Queen

 
 

Reír

Asiy

To laugh

 
 

Reloj solar

Inti watana

Sun clock

 
 

Remendar

Ratapay

To patch

 
 

Remesar

Suchiy

To remit

 
 

Remirar

Qhawapayay

To revise, to stare

 
 

Remitir

Apachiy

To remit

 
 

Remojar

Chulluchiy

To soak into water

 
 

Reojo

Q'ensuy

To look at sideways

 
 

Repartir

Rakiy

Distribute

 
 

Repetir

Kutipay

To repeat

 
 

Reprender

Anyay

To reprehend, to reprove

 
 

Resbalar

Lluskhay

To slip

 
 

Reseco, ca

Ch'akichispa

To dry

 
 

Resistir

Atipay

To resist

 
 

Respirar

Samariy

To respire, to breathe

 
 

Responder

Kutichiy

To answer

 
 

Resto

Puchu

Remainder

 
 

Retirar

Suchurichiy

To retire

 
 

Retoño

Willina

Sprout, aftermath

 
 

Retorcer

K'antiy

To wring

 
 

Retornar

Kutiy

To return

 
 

Retrato

Rijch'ay lirpu

Portrait

 
 

Reunir

Huñuy

To runite, to gather

 
 

Reventar

T'oqyachiy

To burst, to explode

 
 

Reverenciar

Yupaycha

To reverence

 
 

Reverso

Qhepan

Reverse

 
 

Revivir

Kausariy

To revive

 
 

Rey

Inka

King

 
 

Rico,ca

Qhapaq

Rich

 
 

Río

Mayu

River

 
 

Risa

Asiy

Laugh (ing)

 
 

Robar

Suway

To rob

 
 

Robusto, ta

Oqochu, rakhu tullu

Robust

 
 

Roca

Qaqa

Rock

 
 

Rocío

Shulla

Dew, spray

 
 

Rodar

Suchuy

To roll (about)

 
 

Rodear

Muyuykuy

To surround

 
 

Romaza

Llaqe

(Bot) Patience

 
 

Romper

P'akiy

To rupture, to break

 
 

Roncar

Qhorqoy

To snore

 
 

Ropa

P'acha

Clothes

 
 

Rubí

Puka  umiña

Ruby

 
 

Rueca

Phushka

Hand spindle, distaff for spinning

 
 

Ruina

Thunisqa, raqay

Ruin (ation)

 
 

Rumiar

Khastupakuy

To rumiate

 
   

''S''

   
 

Saber

Yachay

To know

 
 

Sabio,a

Yachayniyoq

Sage, learned, wise

 
 

Sable

Q'anchina

Sabre

 
 

Sacar

Horqoy

To extract, to take out

 
 

Sacerdote

Willka yaya

Priest

 
 

Saciar

Sajsay

To satiate

 
 

Sacrificar

Arpay

To sacrifice

 
 

Sacudir

Chhapchi

To shake

 
 

Saumar

Q'apachiy

To perfume

 
 

Sal

Kachi

Salt

 
 

Salir

Lloqsi

To (go) out

 
 

Salpicar

Ch'allay

To (be) spatter

 
 

Saltar

P'itay

To leap

 
 

Sangre

Yawar

Blood

 
 

Sano,na

Qhali

Healthy

 
 

Sapo

Hamp'atu

Toad

 
 

Sarna

Qaracha

Itch

 
 

Sebo

Wira

Tallow

 
 

Secar

Ch'akichiy

To dry (up)

 
 

Seco,ca

Ch'aki

Dry

 
 

Sed

Ch'akiy

Thirst (iness)

 
 

Segar

Ichhuy, rutuy

To mow

 
 

Seguir

Qatiy

To follow

 
 

Selva

Yunka

Florest jungle

 
 

Sembrar

T'akay, tarpuy

To sow

 
 

Semilla

Muju

Seed

 
 

Señalar

Chimpuy

To stamp, to mark

 
 

Sepulcro

Manchay p'uytu

Sepulchre, tomb

 
 

Serpiente

Amaru

Snake

 
 

Ari

Yes

 
 

Sífilis

Wanthiyoq

Syphilis

 
 

Sifilítico, ca

Wanthiyoq

Syphilitic

 
 

Silbar

Khuyuy

To whistle

 
 

Silbato

Khuyuna

Whistle, pipe

 
 

Sobar

Waqtay

To whip, to beat

 
 

Sobrar

Puchuy

To exceed, to leave a surplus

 
 

Soga

Waskha

Rope

 
 

Sol

Inti

Sun clock

 
 

Soltar

Kachariy

To untie

 
 

Soñar

Mosqokuy

To dream

 
 

Soplar

Phukuy

To blow (out)

 
 

Sordo,da

Roq'to

Deaf

 
 

Sótano

Pacha mach'ay

Cellar underground

 
 

Subir

Seqay, wichay

To rise

 
 

Subterráneo

Ukhu pacha

Subterraneous, under round

 
 

Sucio

Qhelli

Dirty

 
 

Sudar

Hump'iy

To sweat

 
 

Sudor

Hump'i

Sweat (iness)

 
 

Sufrir

Ñak'ariy

To suffer

 
   

''T''

   
 

Tabaco

Qhamasayri

Tobacco

 
 

Tabique

P'itita

Partition-wall

 
 

Taciturno

Tunkiymanaq

Taciturn

 
 

Tambor

Tinya

(side) drum

 
 

Tapar

Kirpay

To hide, to cover

 
 

Tardar

Unay

To delay

 
 

Tarima

Kawitu

Slleping-platform

 
 

Tasar

Chaninchay

To appraise

 
 

Techo

Wasi qata

Roof

 
 

Tejer

Away

To (inter) weave, to knit

 
 

Tejido

Awasqa

Tissue, textile

 
 

Telar

Awaranku

(weaving) loom

 
 

Telaraña

Llika

Cobweb

 
 

Templar

Chukukukuy

To tremble

 
 

Temblor

Pacha Kuyuy

Tremble

 
 

Temor

Manchakuy

Dread, fear

 
 

Tempestad

Qhaqya

Tempest, storm

 
 

Templo

Kuyus manqo

Temple

 
 

Teñir

Tullpuy

To tinge, to dye

 
 

Terminar

Tukuy

To end

 
 

Terrón

K'urpa

Clod

 
 

Tetar

Ñuñuy

To suckle, to nurse a baby

 
 

Tía

Ipa

Aunt

 
 

Tiara

Willka-chuku

Tiara

 
 

Tierra

Allpa, pacha

Earth

 
 

Tinta

Tullpu

Ink

 
 

Tirar

Chutay

To throw

 
 

Todo, da

Llapan

All

 
 

Tomar

Ujyay

To take (in or up), to drink

 
 

Tonto

Hat'upa

Silly

 
 

Torcer

Q'ewey

To twist

 
 

Tortuga

Kirkinchu

Turtle

 
 

Tostar

Hank'ay

To toast, to parch

 
 

Trabajador, ra

Llank'ay

To work

 
 

Tragar

Oqoy, millp'uy

To swallow

 
 

Trampa

Toqlla

Welf or woof of cloth

 
 

Trapo

Thanta

Rag

 
 

Trasladar

Astay

To move

 
 

Trasquilar

Rutuy

To shear sheep

 
 

Trepar

Wayllunk'ukuy

To climb

 
 

Tristeza

Llaki

Sadness

 
 

Tropezar

Mitk'ay

To stumble

 
 

Qan

You

 
 

Tubo

Hutk'o

Tube, pipe

 
 

Tumbar

Kumpay

To tumble

 
 

Tumor

Ch'upu

(med) tumour

 
 

Turbio, bia

Q'ata

Muddy

 
 

Tuyo, ya

Qampa

Yours

 
   

''U''

   
 

Unánime

Wakilla

Unanimous

 
 

Único

Sapallan

Alone

 
 

Unir

Hoqllay

To join

 
 

Untar

Llunch'iy, llusiy

To oint

 
 

Urbanizar

Llaqatachay

To urbanize

 
 

Urdir

Allwiy

To warp

 
 

Usado, da

Mauk'a

Used

 
   

''V''

   
 

Vaciar

Talliy

To empty

 
 

Vacío

Ch'osaq

Empty

 
 

Vagar

Walaychuy

To rote

 
 

Vapor

Wajsi

Vapour, steam

 
 

Vasija

Urpu, raki

Can, container

 
 

Vaso

Qero, puchuyla

Vessel, glass

 
 

Vaticinar

Watupakuy

To vaticinate, to foretell

 
 

Vejez

Machukay

   
 

Vencedor,ra

Llalliq

Winner

 
 

Veneno

Miyo

Poison

 
 

Venerar

Yupaycha

To venerate

 
 

Ventarrón

Antay qonchu waira

Stiff wind, wind draft

 
 

Venus

Katachlila

(astr) Venus

 
 

Ver

Qhaway

To see

 
 

Verdad

Sut'i, cheqaq

Truth

 
 

Verano

Ruphay pacha

Summer-season

 
 

Vergüenza

P'enqay

Shame

 
 

Verruga

Tijti

Wart

 
 

Versificar

Harawiy

To versify

 
 

Vertiente

Pujyu

Spring

 
 

Vestido

P'acha

Clothes, costume

 
 

Vestir

P'achachiy

To clothe, to dress

 
 

Vida

Kausay

Life

 
 

Vidrio

Qespi

Glass

 
 

Viejo, ja

Machu-paya

Old man, old woman

 
 

Viento

Wayra

Wind

 
 

Viga

Kurku

Beam

 
 

Vigor

Kallpa

Vigour

 
 

Vigorizar

Kallpachay

To strengthen

 
 

Virgen

Llump'aq warmi

Virgin

 
 

Viruela

Muru

(med) Small-pox

 
 

Viuda

Ijma

Widow

 
 

Vivar

Haylliy

To hail

 
 

Vivir

Kausay

To live

 
 

Volar

Phawariy

To fly

 
 

Volcán

Rareq

Volcano

 
 

Volver

Kutiy

To return

 
   

''Y''

   
 

Yacer

T'ankay

To lie (down)

 
 

Yerba

Qora

Herb

 
 

Yerno

Qatay

Son in law

 
 

Yeso

Pachas

Plaster

 
 

Yo

Noqa

I

 
   

''Z''

   
 

Zalamero

Llunk'u

Wheedler, flatterer

 
 

Zambullir

Chullay

To dive

 
 

Zancudo

Wanwa, qhete

A sort of fly that bites

 
 

Zorro,ra

Atoq

Fox

 
 

Zorzal

Chiwaku

(orni) thrush

 
 

Zurdo,da

Lloq'enchu

Left-handed

 

 

—————

Volver